|

Şirketlerimiz CERN ihalelerine girecek

Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi (CERN)'in kapıları Türk şirketlerine ve bilim insanlarına açılıyor. İki hafta sonra gerçekleşmesi beklenen Türkiye'nin CERN'e Asosiye üyeliğinin ardından özel sektör CERN'den ihale alabilecek, bilim insanlarımız ise kadrolu çalışabilecek. Cern Genel Direktörü Rolf-Dieter Heuer, Türkiye'yi tam üyeliğe beklediklerini söyledi.

Yakup Uzunçam
00:00 - 19/04/2014 Cumartesi
Güncelleme: 22:54 - 18/04/2014 Cuma
Yeni Şafak
Şirketlerimiz CERN ihalelerine girecek
Şirketlerimiz CERN ihalelerine girecek
Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi (CERN)'den aldığım davet üzerine gazetem adına 14 Nisan - 16 Nisan 2014 tarihlerinde CERN'i ziyaret ettim. Türkiye'nin CERN'e üyeliği öncesinde CERN Genel Direktörü Rolf-Dieter Heuer ile üyelik süreci ve Higgs bozonu üzerine keyifli bir söyleşi yaptık.
Türkiye'nin üyeliği konusunda yeni gelişmeler var. Son durum nedir?

Son durum, bir anlaşma yapılması üzerinde anlaşma sağladık. Bu sabitlendi. Anlaşmayı CERN adına ben imzalayacağım. Türkiye'den ise hükümet adına yetkili olan taraf imzalayacak. Umarım yakında olacak. Bir iki hafta içinde imzalanmasını bekliyorum. Bu anlaşma imzalandığında, bizim tarafımızda her şey tamamlanmış olacak. Türkiye tarafında ise normal süreç gereği parlamento onayı gerekiyor. Tüm ülkelerin parlamentoları bu şekilde onaylıyor. Bu da tamamlandığında Türkiye 'Asosiye' üye olmuş olacak.

Asosiye üyeliğin tam üyelikten farkı nedir?

Ana fark, daha az ödüyorsunuz, daha az alıyorsunuz.

YÜZDE 10'LUK ÖDEME ŞARTI
Ne kadar ödenecek?

Teorik olarak tam üyelik baz alınıyor. Asosiye üye tam üyenin ödediğinin teorik olarak yüzde 10'unu ödüyor. Bununla birlikte, CERN'de kadrolu çalışan bulundurabilmek bakımından yararı var. Örneğin, şu anda bir CERN'de bulunan bir Türk bilim insanı CERN'e kadrolu çalışan olarak başvuramıyor. Biz şu durumda bunu kabul edemiyoruz. Kadrolu olabilmesi için Türkiye'nin Asosiye üye ya da tam üye olması gerekiyor. Türkiye Asosiye üye olduğunda Türk bilim insanları da burada Komite'nin onayından geçmek şartıyla kadrolu olabilecek. Ancak Asosiye kuralları gereği kadrolu pozisyon sayısı tam üyelerin yüzde 10'u ile sınırlı olacak. Yine, Türk firmaları da CERN'deki ihalelere ve yeni teknolojilerin araştırma-geliştirme süreçlerine katılabilecek. Fakat yine sınırlı oranda.

TÜRK ŞİRKETLERİNE SUNUM YAPACAĞIZ
Asosiye üye olunduğunda Türk şirketleri size nasıl başvurabilir?

Türkiye'de işletmeleri bilen birilerine ihtiyacımız olacak. Bunlara 'sanayi irtibatını sağlayan kişi' diyoruz. Bu kişiler bize hangi firmaların CERN ihalelerine katılabileceğini söyleyecek. Bu birinci yolu. Sonra biz ihale materyallerini bu şirketlere göndereceğiz. İkinci yol Asosiye üyelikten kısa süre sonra İstanbul'da ya da Ankara'da küçük bir çalıştay düzenleyeceğiz. CERN uzmanları Türkiye'ye gidecek ve Türkiye'den ilgili bakanlık bu çalıştaya özel sektörden ilgili firmaları davet edecek.

Onlara buradaki fırsatlar ve fırsatları nasıl kullanabilecekleriyle ilgili sunum yapacağız. Yeni üyelerle ilgili sürecimiz böyle işliyor. Türkiye'nin tam üyelik potansiyeli var ama karar tamamen ülkeye bağlı. Asosiye üyeliği, tam üyeliği ve birlikte çalışmayı öğrenmek için bir basamak olarak görüyorum. Türkiye hem bilimsel açıdan tam üyelik potansiyeline sahip hem de hiç şüphem yok ki özel sektör açısından tam üyelik potansiyeline sahip. Bu nişanlılık süreci, bir noktada evlilik olur.

Bilinmeyen kainata pencere açılabilir
Bulunan Higgs bozonunun A mı yoksa D Higgs bozonu mu olduğunu anlamak bizi bambaşka yerlere götürecek değil mi?

Evet. Bu örnek sadece basitleştirmek içindi. Eğer D Higgs bozonu ise bunun Standart Model'den olduğunu anlarız. Standart Model görünen kainatın sadece yüzde 5'ini açıklar. Kainatın yüzde 95'i halen bize bilinmezdir. Başka birçok model de bilinmeyen kainatı açıklayabilir ve bunlar çoğunlukla da daha fazla sayıda Higgs bozonu olduğunu varsayarlar. Eğer azıcık farklı olan diğer Higgs bozonunu (A Higgs bozonu) bulursak o zaman bilinmeyen kainata yeni bir kapı aralayabiliriz. İşte bu nedenle, kesin konuşabilmek için tam olarak ölçümlemek çok elzemdir.

YENİ DENEYLER 2015'TE
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı şu an kapalı. Yeni deneyler ne zaman başlayacak?

Gelecek yıl deneylere yeniden başladığımızda daha yüksek enerji kullanacağız. Yüksek enerji kullandığımızda da daha güçlü mikroskopa ulaşmış olacağız. Böylece daha yüksek sayıda parçacık toplayabileceğiz. Eğer şanslıysak daha fazla sayıda parçaçık bulacağı ki bu parçacıklar karanlık evrenin ve karanlık maddenin parçaları olabilir. Evrenin yüzde 5'ini tanımlamak 50 yılımızı aldı. Yüzde 95'i açıklamak da fazla zaman alır.

Buluşlar tam üyeye ücretsiz
CERN yeni bir ekonomi mi doğuruyor?

Politikamız gereği burada yapılan buluşlar 21 üye ülkemize ücretsiz olarak veriliyor.

Tamir masraflarını ve yeni yatırmaları nasıl finanse ediyorsunuz?

Yeni bir aracınız varsa ve 3 yıl kullandıysanız bakım için garaja girmek zorundasınız. Sizin aracınız serviste bir iki güne tamir edilebilir ama bizim aracımız 27 kilometre uzunluğunda. Bakımı için bir iki gün yetmiyor, iki sene alıyor. Makinaları azami seviyede enerjiyle çalıştırabilmek için onların bazı zayıflıklarını düzeltiyoruz.

Bu seviye artırımıyla daha fazla sayıda çarpışma sağlayarak 2020'lerin başına kadar çalışacağız. 2020'den sonra ise yeniden bakıma gireceğiz. CERN'in senelik bütçesi 1 ile 1.1 milyar İsviçre Frangı (1.1-1.2 milyar dolar) arasında, sabittir. Yaptığımız yapacağımız her şey bu sınırlar içinde olmak zorunda.

Sabit ise yeni yatırımları nasıl yapacaksınız, üyeler daha mı fazla para ödeyecek?

Hayır. Mesala, LHCb gibi büyük projelere başlamak için banka kredisi alıyoruz, sabit bütçemiz sayesinde zaman içinde onu geri ödüyoruz. Şansımıza şu anda faiz oranları düşük.

Higgs bozonu ikiz kardeş gibi
2010-2012'de Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nda yapılan çarpıştırma deneylerinde elde edilen bulgularla ilgili son gelişmeleri paylaşır mısınız?

İlk olarak bilimimiz çok sabır gerektirir. 2012'de açıklanan Higgs bozonu ancak iki yıllık bir analizle ilan edilebildi. Böylesine çarpıcı buluş 10 yılda bir gerçekleşirse kendimizi mutlu addederiz. Higgs bozonunu ele alalım. Bulunan A Higgs bozonu mudur, yoksa D Higgs bozonu mu? Eğer D ise bu Standart Model'in bir parçasıdır. Ama A bozonuysa bu durumda Standart Model'in ötesindedir.

BİRBİRİNDEN AYIRMAK ÇOK ZOR

Çok iyi tanıdığınız ikiz kardeşler olduğunu düşünün. Görünüşleri tamamen aynı, konuşmaları ise sadece bir kelimeyi azıcık farklı telaffuz etmeleri dışında tamamen aynı. Ve siz sisler içinde uzaktan birinin geldiğini görüyorsunuz. 2011'de (keşiften önceki analiz sürecinde YK) Higgs bozonunun bulunduğu durum işte böyleydi. Sis vardı. 2012'de sis dağılıyordu. Gelen kişi daha da yaklaşıyordu. Bir Higgs bozonu geldiğini biliyorduk ama hala A mı, D mi olduğunu bilemiyorduk. Gelen kişi arkadaşınız ama tanımak için konuşturmanız gerekiyordu. Yalnız çok da sık konuşmuyordu. Onu konuşturabilmek için tetiklemek zorundaydınız. Tamam konuşuyor ancak arkadaşınızın ikizlerden hangisi olduğunu tam olarak bilebilmeniz için o özel kelimeyi ağzına alıp telaffuz etmesi gerekiyor. Çünkü onu kardeşinden sadece o özel kelime ayırıyor. Bu da uzun zaman alacak. Higgs bozonunun A mı, yoksa D mi olduğunu anlamak için uzun zamana ihtiyacımız var.


10 yıl önce