Kur'ân-ı Kerîm'in kusursuz bir şekilde hayata tatbik edilmiş hali olan Peygamber Efendimiz'in (s.a.) sünneti, ümmeti için yol göstericiliğini ve birleştiriciliğini ibadetlerden yeme-içmeye, yatmadan selamlaşmaya varıncaya kadar hayatın her alanında kendini hissettirmektedir. Irkı, rengi, dili ne olursa olsun Hz. Peygamber'in örnekliği etrafında Müslümanların ortak bir kimliğe bürünmesinde sünnetin böylesi önemli bir vazifeyi icra etmesi şüphesiz Resûl-i Ekrem'in (s.a.) söz ve uygulamalarını bizlere haber veren hadîs-i şerîfler sayesinde gerçekleşmiştir. İnsanın tahammül sınırlarını zorlayan bir titizlikle ve başka medeniyetlerin kendilerini komplekste hissettikleri ve takdir etmekten kendilerini alamadıkları bir nakil sistemiyle sonraki nesillere intikal ettirilen hadisler, usûlü, tarihi ve literatürüyle özellikle son iki asırda Batı'daki araştırmacıların da ilgilendikleri bir saha haline gelmiştir.
On dokuzuncu asır öncesinde Batıdaki hadis çalışmaları, büyük ölçüde Hz. Peygamber'in zâtını ve risâletini karalamaya dönük ilgiden ibaret iken Macar asıllı Yahudi Ignaz Goldziher'in (1850-1921) Muhammedanische Studien ismini taşıyan eserinin hadise tahsis ettiği ikinci cildinin yayınlanmasıyla birlikte müstakil bir araştırma konusu haline gelmiştir. Müslümanlarla aynı bakış açısına sahip olmayan müsteşrikler hadis tarihi, usûlü ve literatürü üzerine yoğunlaşan bu dönemdeki çalışmalarında sahip oldukları hadis tarihi algısını, Hz. Peygamber ve risâletine olan bakış açılarını izhar etmelerinin yanında hadislerin sıhhatini tespitte geliştirilen İslâmî usullerin yeterli olmadığı kanaatini temel alarak isnad veya metinlerden hareket etmek suretiyle hadislerin Hz. Peygamber'e aidiyetini kendilerine ait başka yöntemlerle araştırmaya tabi tutmuşlardır.
Hz. Peygamber'in risâletini kabul etmeyen bir yaklaşımla işe başlamaları ve hadislerin tamamının ya da büyük çoğunluğunun uydurma olduğu fikrinden hareket etmeleri, bunun yanında özellikle birkaç asırdır Kitâb-ı Mukaddes metinleri üzerine uyguladıkları tenkid metodundan (Biblical Criticism) edindikleri birikimle hadis sahasına girmeleri oryantalistleri adeta hadislerin sahihliğini tespite değil hadisin ne zaman uydurulduğunun tespitini yapmaya (tarihlendirme-dating) götürmüştür. Her ne kadar Müslümanlarla aynı sonuçlara ulaşmasalar da yaptıkları çalışmalarla kendilerine bir alan açmışlar ve özellikle son iki asra gelinceye dek Müslüman zihninde sorun teşkil etmeyen hadise dair birtakım meseleleri problem olarak takdim edebilmeyi başarmışlardır.
Müstakil kitaplardan makalelere, çevirilerden değerlendirme yazıları ve neşirlere varıncaya kadar son üç asırdır devam eden bu faaliyeti çalışmasına konu edinen Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis kürsüsü hocalarından Prof. Dr. Ahmet Yücel, oryantalistlerin hadis çalışmalarının Müslümanların siyasi bakımdan zayıfladığı ve coğrafi olarak çözüldüğü on dokuzuncu asırda büyük bir ivme yakaladığı tespitinde bulunmuştur. Edward Said'in, oryantalizmi sömürgeciliğin bir kolu olarak değerlendirdiği gibi yazar da hadise dair duyulan bu ilginin akademik olmaktan öte siyasî ve ticarî yönlerinin olduğuna dikkatleri çekmiştir. (s. 32)
Dört bölümden oluşan çalışmanın ilk kısmında tarihî süreç içerisinde oryantalistlerin hadis araştırmalarında kullandıkları yöntemleri tasvir edip değerlendirmeye tabi tutan yazar, kullanılan yöntemlerin hiçbirinde oryantalistlerin hadisleri Hz. Peygamber'le ilişkilendirmediklerini ifade etmektedir. Oryantalistlerin hadislere, uyduruldukları dönemin tarihî, sosyal ve kültürel özelliklerini yansıtan bilgiler veya bilgi kırıntıları bakış açısıyla yaklaştıkları tespitinde bulunmuştur. Eserde bu bölümden sonra 250 sayfa boyunca yazar soyadlarına göre sıralanmış literatür kısmı gelmektedir. Yazar bu bölümde hadis alanında 555 oryantaliste ait kitap, makale, tercüme, neşir, editör çalışma, kitap tanıtımı, seçme hadis metni ve ansiklopedi maddesi olmak üzere 1550 çalışmanın künye bilgilerini ve yer yer içeriklerini tasvir eden bilgileri çalışma adlarını tercüme etmek suretiyle vermiştir.
Eseri diğer dillerdeki benzer çalışmalardan ayıran en belirgin özellik 'Müslümanların Oryantalist Çalışmaları Değerlendirmeleri' başlığını taşıyan kısımdır. Oryantalistlerin hadise dair yaptıkları çalışmalarla İslam dünyasında nasıl bir yankı ve hareketlilik uyandırdıklarını görme imkanına sahip olduğumuz bu bölümde 174 Müslüman yazarın Arapça, İngilizce ve Türkçe başta olmak üzere değişik dillerde kaleme aldıkları oryantalistlerin yaptığı çalışmalar hakkındaki 316 adet araştırmanın künye bilgisini vermiştir.
Bu bölümün sonunda Müslümanların oryantalist hadis araştırmalarına dair tetkiklerinin 1950 yılından sonra giderek artış gösterdiği tespitinde bulunmuştur. Eserin sonunda yer alan Oryantalist literatürde sıklıkla kullanılan hadis kavramları ve kelimelerine dair sözlük ise eseri ön plana çıkaran bir başka bölümdür.
Oryantalizmin hadise olan ilgisini tarihi süreci, yöntemleri, kavramları ve literatürüyle başarılı bir şekilde resmeden Oryantalistler ve Hadis konuya ilgi duyanlar için başucu niteliğinde bir eser.
ORYANTALİSTLER VE HADİS
(Yaklaşımlar - Değerlendirme er-Literatür)
Prof. Dr. Ahmet Yücel
Marmara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları
2013
464 sayfa
