Osmanlı-Portekiz imparatorlukları arasında yaşanan mücadele, tarih araştırmalarında ihmal edilmiş alanlardan biri. Tarihçilerin ağırlıklı olarak Balkanlar ve Anadolu'daki Osmanlı varlığı ile ilgilenmelerine karşılık, Kızıldeniz yoluyla Hint Denizi'nde de Osmanlı Devleti'nin hasımlarına karşı giriştiği önemli bir mücadele de var.
Merhum tarihçi Cengiz Orhonlu'nun öncü eseri 'Osmanlı İmparatorluğunun Güney Siyaseti: Habeş Eyaleti'nden Osmanlı Devleti'nin güney siyasetine dair edindiğimiz bilgilere, ömrünü Osmanlı-Portekiz ilişkilerine adayan tarihçi Salih Özbaran'ın Osmanlı-Portekiz mücadelesini ele alan çalışmaları zenginlik katıyor. Özbaran, son kitabı 'Umman'da Kapışan İmparatorluklar: Osmanlı ve Portekiz' ile alana değerli bir katkı daha sundu.
Özbaran kitabın giriş kısmında, Osmanlı-Portekiz ilişkilerini inceleyen çalışmaların çok yetersiz olduğundan yakınarak günümüz tarihçiliğinin bu sorunlara eğilmekten uzak durduğunu ifade ediyor. Ancak son yıllarda Osmanlı denizciliği bağlamında ivme kazanan çalışmaların bu alana dair bilgilerimize de katkılar sunduğunu belirtiyor.
Osmanlı-Portekiz mücadelesini şekillendiren din, ticaret gibi motivasyonların yanında Akdeniz dünyasına hâkim olan çeşitli imgelerin çarpışmayı şiddetlendirdiğini ifade eden Özbaran, Akdeniz'de ve Okyanus'ta iki farklı Türk imgesinin olduğunu söylüyor. Kitapta, Portekiz'in Kızıldeniz'e girişi ve Osmanlı Devleti tarafından görevlendirilen Selman Reis'in faaliyetleriyle başlayan mücadelenin deniz güçlerinin ulaşabildiği tüm alanlarda devam ettirildiği ortaya konuluyor.
Ancak Portekiz'in gemi teknolojisinde kazandığı okyanus tecrübesi ve Osmanlıların uzak bir coğrafyayı savunmakta, askerî sevkiyatta yaşadığı zorluklar Kızıldeniz'den okyanus sularına taşınan mücadelenin seyrinin değiştiğini gösteriyor.
Öte yandan Osmanlı Devleti ve Portekiz arasındaki neticesiz mücadelenin yerini alan diplomatik girişimlerin 1560'ların başında başladığı görülmekte. İki devlet arasındaki ticarî kaygıların bu girişimlere eklenmesine rağmen Osmanlı – Portekiz ilişkilerinin bir kaderi gibi bu diplomatik girişimlerden de bir barış antlaşması elde edilememiş.
Bu mücadelelerin devam ettiği sırada Portekiz'in okyanuslarda üstünlüğünü kaybetmesi ve yerine İngiltere, Hollanda gibi denizci devletlerin gelmesiyle birlikte önceki rakipler mücadele sahasından uzaklaşmak durumunda kaldı.
Osmanlı Devleti'nin güney siyasetinin önemli bir dönemini ele alan Özbaran'ın eseri, Portekiz'in İslam'ın kutsal toprakları tehdidine karşılık Osmanlı refleksini ve aynı zamanda Osmanlı hâkimiyet alanının yayılma gücünü göstermesi bakımından dikkatle okunması gerekiyor.
Umman'da Kapışan
İmparatorluklar: Osmanlı ve Portekiz
Salih Özbaran
Tarihçi Kitabevi Yayınları
2013
328 sf.
