II. Meşrutiyet, yakın tarihimizin siyasî ve toplumsal etkileri günümüze kadar devam eden en önemli dönüm noktalarından birisidir. Bu etkiler sebebiyledir ki dönemi Cumhuriyetin laboratuvarı şeklinde tanımlamak âdet hâline gelmiştir. Ve yine bu etkiler sebebiyledir ki II. Meşrutiyet tarihçilerimizin, siyaset bilimcilerimizin, sosyologlarımızın ilgisinden mahrum kalmamıştır. Ancak Dr. Mehmet Kaan Çalen tarafından kaleme alınan 'II. Meşrutiyet Döneminde Türk Tarih Düşüncesi' isimli bir çalışma, dönemin bu güne kadar fazla dikkat çekmemiş, pek çalışılmamış bir yönüne odaklanıyor: dönemin tarihçilerinin ve düşünürlerinin; tarih, tarihçilik, tarih metodolojisi, tarih eğitimi, millî tarih, millî kimlik gibi konularda ne düşündüklerini anlamak. Yazar, bu anlama eylemini gerçekleştirebilmek için II. Meşrutiyet döneminde neşredilmiş süreli yayın koleksiyonları, tarih yayınları ve ders kitapları gibi konunun ana kaynakları hükmündeki metinlerle temas kuruyor.
Bahsi geçen konuları sistematik olarak işleyen bir eser II. Meşrutiyet döneminde neşredilmediği için yazar, çalışmayı dergi ve gazete makaleleri ile muhtelif kitaplardan devşirdiği dağınık ve küçük parçalar hâlindeki malzemeyi tasnif etmek ve anlamlı bir bütün olacak şekilde birleştirmek suretiyle vücuda getirmiş. Kitap üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde dönemin aydınlarının tarih tanımları, tarih bilimi konusundaki düşünceleri, tarihte büyük adamların rolü gibi tarih felsefenin çeşitli problemleri karşısındaki yaklaşımları ele alınmaktadır. Kitabın ikinci bölümü tarihte usûl ve tarih yazıcılığı konusuna ayrılmış. Doğa bilimleri ve tarih, pozitivizm ve tarih, sosyoloji ve tarih, evrim teorisi ve tarih, tarihin bağımsızlığı, tarih yazımında usûlün önemi ve tarafsızlık, millî tarih, mükemmel bir tarih nasıl yazılır, klasik ve II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı tarih yazıcılığının eleştirisi gibi konular yine döneminin tarihçilerinin gözünden incelenmiş. Kitabın son bölümünde tarihin faydası, tarih eğitimi ve kimlik meselesi konuları yer almakta, Osmanlıcı, İslâmcı ve Türkçü tarih tasavvurları incelenmektedir.
Tarih metodolojisi, tarih felsefesi, tarih yazımının meseleleri gibi konular yakın zamanlara kadar tarihçiliğimizin ilgi alanına pek girmemiştir. Bu konularda neşredilen telif ve tercüme eserlerin sayısı maalesef hâlâ ciddi bir yekûn tutmamaktadır. Ülkemizde tarih metodolojisi üzerine neşredilen ilk kitap oldukça geç sayılabilecek bir tarihte Zeki Velidî Togan tarafından neşredilmiştir. Bu açıdan 'II. Meşrutiyet Dönemi Türk Tarih Düşüncesi'nin, alana katkı sağlayacağı şüphesizdir. Her ne kadar çalışma II. Meşrutiyet dönemiyle tahdit edilmiş olsa da gerek konunun gerekse dönemin özelliğinden dolayı kitap güncelin uzağında değildir. Kitap; tarihçilerin, sosyal bilimcilerin, tarih öğrencilerinin ve tabiî ki tarihe, kimlik meselesine, metodolojiye ilgi duyan zihinlerin istifade edebileceği bir niteliktedir.
II. Meşrutiyet Döneminde Türk Tarih Düşüncesi
Dr. Mehmet Kaan Çalen
Ötüken
Kasım 2013
332 sayfa
