20. Asrın önemli düşünürlerinden Muhammed Esed Yolların Ayrılış Noktasında İslam adlı eserinde; "Bugün Müslümanların karşılaştığı problem, yolların ayrılış noktasına gelmiş bir yolcunun problemiyle aynıdır. Yolcu, olduğu yerde duraklayıp kalabilir; fakat bu, onun açlıktan ölümü göze aldığını gösterir. O, üzerinde, "Garp medeniyetini gider" yazılı yolu da seçebilir; fakat bu takdirde ebedî olarak mâzisine veda etmesi gerekmektedir. Yahut da üzerinde "Gerçek Müslümanlığa" yazılı yolu seçer. İşte bu yol, kendi mâzileri ve kudretleriyle canlı bir geleceğe doğru ilerleme imânı taşıyanları kendisine çeken tek yoldur" der.
Günümüzde Müslümanların en önemli problemlerinin başında Batı'nın ortaya çıkardığı seküler hayat tarzını taklit etmek/benimsemek gelmektedir. Seküler hayat tarzı bireyin sınırsız özgürlüğünü bir 'hak' olarak gören, insanın kendi nefsine, insanlığa ve âleme karşı kayıtsızlığını dayatan bir anlayışa sahiptir. Bu bakımdan Batı maddi bakımdan terakki gösterse de ahlâkî ve manevî bakımdan derin bunalımlar yaşamakta, insanlığın aslî sorunlarına çözüm üretememektedir. Bunun başlıca sebebi "insanın ne için yaratıldığına" dair doğru cevaplara sahip olamayışıdır. Bütün kadim öğretiler insanın yaratılış amacının Allah'a kulluk yapmak ve kendi nefsini temizlemek olduğu görüşünde birleşirken, mezkûr anlayış bireyi şeytanın iğvasına açık her türlü imkânı hazırlamaktan geri durmamaktadır.
İslami itikadın temelini teşkil eden tevhid, nübüvvet ve ahiret düşüncesi, Müslüman bireyin yolunu bulmada temel esaslardır. İşte tasavvuf da bu temel esaslar çerçevesinde insanın kemale ermesi yolunda önemli bir işleve sahiptir. Şer'î hükümlerin insan kalbi üzerindeki tesirlerini zirve noktaya çıkaran ve insanı salih amelin peşinden bir an ayırmadan bir kalbi uyanıklık ve ruhi terbiye ile malul hale getirdiği için tasavvufun önemi inkâr edilemez. Temellerini Allah Resulünün (s.a.v) ve pak ehl-i beytinin örnek yaşantısından alan tasavvuf yolunun büyükleri de günümüze kadar intikal eden eserleriyle bu yolda yürümek isteyen saliklere rehberlik etmiş, idraklerini en üst seviyeye çıkarmaya çalışmışlardır.
Peki, tasavvuf büyüklerinin eserlerini okumak için nasıl bir yol izlenmeli? Tasavvuf sahasında çok önemli çalışmalara imza atan William C. Chittick'in ifade ettiği gibi 'kökü tevhid bahçesinde olmayan her düşünce, kaçınılmaz bir şekilde şirke bulaşmaya mahkûmdur'. Bu yüzden her düşünceye bulaşmaya çalışan ayrık otlarını tasavvuf kitaplarından da ayırmak, sahih ve tevhidi çizgide olanları esas almak, maksadı doğru düşünceye varmak olan salikin asli vazifesidir. Kaynağı belirsiz, israiliyatla dolu eserlerin okunması, bu tür eserlerin arasına sıkıştırılmış bazı doğru bilgilerinin göz boyamasına kanmak bir fayda sağlamaz okuyucuya. İrfani geleneğin kabul görmüş ve günümüze kadar intikal etmiş temel eserlerine yönelmek ve bunu da bir usul çerçevesinde okumak icap etmektedir.
Tasavvufi eserlere merak salan bir okurun her şeyden evvel tasavvuf ıstılahlarına ve tasavvuf tarihine yönelmesi, bu alanda yoğun okumalar yapması gerekmektedir. Tasavvuf eserlerinde kavramlara zahiri mananın yanında bâtıni manalar da verildiğinden yapılan istidlallerin nasıl/neye matuf olduğuna dair yüksek idrak gerekmektedir. Yazarın manevi tecrübeleri, yaşadığı tarihsel şartlar ve seyrü süluk yolunda kat ettiği merhaleler yazarla okur arasında yakınlaştırıcı ve idrak mahallerini açıcı faydalar sağlar. Örneğin bütün zamanların en büyük şeyhlerinden ve İslam düşüncesinin yapı taşlarından biri olan İbn Arabî'nin eserlerine yönelmek, ondan gereği gibi istifade edebilmek için, sıradan bir yazarın eserini okur gibi okumakla bir fayda sağlamak mümkün değildir. İbn Arabî'nin yetiştiği ortamları, hocalarını, seyahatlerini, manevi hallerini, kullandığı terim ve kavramlarını, Allah, kâinat ve insan ile ilgili düşüncelerini derinlemesine incelemeden, üzerinde derin derin tefekkür etmeden onu anlamak zordur. Keza bu yolun geçmiş büyüklerinden Muhasibi'nin, Sarraç'ın, Kelâbâzî'nin, Deylemî'nin, Hakim Tirmizi'nin, Kuşeyrî'nin, Hücvirî'nin, İmam Gazalli'nin, Attar'ın, Mevlana'nın, Konevî'nin ilh… hayatlarını, sözlerini, eserlerini anlamak için topyekûn tasavvuf tarihinin ve tasavvuf edebiyatının kavramlarına, terimlerine aşina olmak gerekir.
Asrımızda da tasavvuf sahasında çok kıymetli çalışmalar yapılmaktadır. Gerek İslam âleminde gerek Batı'da yayımlanan kıymetli çalışmalar mevcuttur. René Guénon, Martin Lings, Abdulkadir es-Sufi, Frithjof Schuon, Seyyid Hüseyn Nasr, William C. Chittick, Süleyman Uludağ, Mahmut Erol Kılıç, Ekrem Demirli bu sahada çalışma yapan kıymetli yazarlardır.
Son olarak belirtmek gerekir ki tasavvuf kitaplarına merak salan okurun zevk sahibi olması gerekir. Marifet yakınlaşmasının sağladığı derin anlamlar üzerinde tefekkür ederek okuduğunu idrak mahallinde irfani bilgiye dönüştürebilsin…
