|

Kör Hollywood kayıp şark

“Hollywood Sinemasında Oryantalizm” kitabı, Doğu'nun Hollywood sinemasındaki kültürel temsilini ve bu temsil biçimlerinin oryantalist söylemle olan etkileşimini inceliyor

Beyaz Arif Akbaş
00:00 - 13/01/2010 Çarşamba
Güncelleme: 23:17 - 12/01/2010 Salı
Yeni Şafak
Kör Hollywood kayıp şark
Kör Hollywood kayıp şark

Batı'nın farklılığı ve üstünlüğü hakkındaki söylemiyle Oryantalizm, sadece yazınsal arenada değil, günümüzde görsel ve işitsel alanlarda da varlık gösteriyor. Dünya çapında ilgi gören filmler üreten ve bu filmlerde Şark'ı vazgeçilmez bir dekor olarak kullanan Hollywood sineması, bu yaygınlaştırma sürecinde çok önemli bir rol üstleniyor. “Hollywood Sinemasında Oryantalizm” kitabı da Doğu'nun Hollywood sinemasındaki kültürel temsilini ve bu temsil biçimlerinin oryantalist söylemle olan etkileşimini inceliyor. Daha çocuk yaşlardayken izlediğimiz Indiana Jones Raiders of the Lost Ark, Mummy ve Mummy Returns gibi filmlerden yola çıkılarak Hollywood'un oryantalizmin kültürel varsayımlarını, anlatısal ve görsel geleneklerini nasıl miras aldığı ele alınıyor.

Bizde genellikle Oryantalizm konusundaki çalışmalar nedense oldukça yüzeysel kalıyor. Fakat bu kitabıyla Hilal Erkan, uğraşıldığında bizde de iyi ve nitelikli incelemelerin ortaya koyulabileceğini fazlasıyla kanıtlıyor. Amerikan Sinema'sındaki Oryantalizm konusunda, ilk elden bu konuyla alakalı olarak aklıma Brenstein'in “Visions of the East: Orientalism in Film” isimli çalışması geliyor. Aynı bağlamda Edward Said'in “Haberlerin Ağında İslam” isimli kitabının okunmasının faydalı olacağını düşünüyorum. Bu kitabı çeviren Alev Alatlı'da aynı bağlamda bir eser yazdı. “Hollywood'u Kapattığım Gün” (Everest, 2009) kitabıyla Alatlı, 'Amerika'lılara çok büyük iyilik yaptım.' diyordu. Bence bu tarz kompleksleri bırakıp eski entelektüel duruşuna dönebilse bize çok daha büyük bir iyilik yapmış olacak. Televizyona çıktığında Atilla İlhan karikatürü gibi bir duruş sergiliyor çünkü. Bu husus konumuzla alakalı olmadığı için pek değinmeyeceğim. Ancak şunu söyleyebilirim ki sayın Alatlı, yaşlandığında daha olgunluk beklenen eserler vermeli sanırım. Hollywood, Nasrettin Hoca misali kapısına kilit asmakla kapanmıyor. Hollywood, konusunda geniş bir literatür taramak isteyen arkadaşlar için bu yakınlarda kaybettiğimiz sayın Ünsal Oskay'ın tüm kitaplarını tavsiye edebilirim. Ayrıca Michael Ryan'ın bu konuda “Politik Kamera Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası” (Ayrıntı, 1997) isimli kitabı da okunabilir. Hilal Erkan, kitabının kaynakçasında niyeyse Ryan'a hiçbir gönderme de bulunmamış. Kitabın bir daha ki baskılarında daha özenli çalışabileceğine inanıyorum.

SEYYAHLARIN DOĞU İMGESİ

Hilal Erkan'ın kitabı üç ana bölümden oluşuyor. Birinci kısımda Oryantalizmin tarihsel dönemi ele alınmış. Bu kapsamda; Antikçağ efsanesi ve Ortaçağ'da doğu algısı, Rönesans ve Reform döneminde Oryantalist çalışmalar, 17. Yüzyılın egzotik doğusu ve Aydınlıklar çağının batısı, Entelektüel bakışın odağındaki düşünce malzemesi doğu, Kurumsallaşan Oryantalizm ve Sömürgeci Faaliyetler ayrıntılı bir şekilde anlatılmış. Birinci bölümün bence en dikkat çeken konu başlığı; '19. Yüzyıl romantizmindeki doğu imgesi' isimli olanıdır. Yazarında belirttiği gibi “Doğu'nun Batı için nesnel gerçekliği olan bir yerden ziyade bir metin olarak algılanması ve onun ancak bu metinler aracılığıyla anlaşılabilir kılınabileceğinin düşünülmesi tarihsel olarak Napolyon'un Mısır Seferi' (s.65)ile başlamıştır. Said'in de bu konuya ayrıca önem verdiğini belirtmeliyim. Bu yüzden 19. Yüzyıl denebilir ki bir kırılma anıdır. İkinci bölümde Seyyahların hayalindeki doğu imajı işleniyor. Bu hususta, Jean Baptiste, Chardin ve Volney gibi önemli şarkiyatçıların metinleri inceleniyor. Batı'nın hayallerdeki ya da tam şarkiyatçı söylemle söylersek fantazyasındaki doğunun yeniden keşfi yahut icadı açıklanmaya çalışılıyor. Bu açıklamalar yeterli mi, kanımızca hayır ama yinede bazı orijinal tespitler yapılmış. Bu bölümde dikkat çeken diğer bir başlık ise; Antropolojik ırk sınıflamalarının kurgusuna değinilen kısa bölüm. Yazar ilk iki bölümü bitirdikten sonra kısa bir değerlendirmede bulunuyor. “Oryantalizmin gelişim süreciyle birlikte zenginleşen seyahatnamelerin ve gezi yazılarının oluşturduğu metinler topluluğu Doğu'nun tanımlanması ve zihinlerde belirli bir Doğu algısının yaratılmasında belirleyici olmuştur.”(s.116)Yazarın tespitinden şunu söyleyebiliriz ki Doğuya dair geliştirilen klişe tipler vasıtasıyla bir çeşit Doğu bilgisi yapay olarak üretilmiştir.

METİNLERARASI YOLCULUK

Kitabın son bölümünde en nihayetinde Hollywood Sinemasında Oryantalizm konusu işlenmiş. Ele alınan her film; olay örgüsü, filmin anlatısında Oryantalist söylemin kuruluşu, mekân ve zamana ilişkin temsiller, erkeğe ve kadına ilişkin temsiller ayrıntılı bir şekilde söylem analizi yönünden çözümlenmeye çalışılmış. Kitabın sonunda incelenen filmler hakkında genel bir değerlendirme yapılmış. “Yazınsal ve görsel alanlar arasındaki imge alışverişi ve oryantalist klişelerin metinlerarası yolculuğuna tanık olacağınız. Hollywood Sinemasında Oryantalizm bir alt metin okuma çabasıdır. Kitapta 17. ve 19. yüzyıllar arasında Şark gezileri yapmış Batılı seyyahlar ve onların gözlemleri sonucunda ürettikleri gezi metinleri içindeki oryantalist imgeler, film çözümlemeleri için bir mihenk taşı kabul edilmiş.” Bizimde zaman zaman izlediğimiz Hollywood filmleri, eski şark seyyahlarının metinlerindeki doğu betimlemeleriyle ortak özellikler taşımakta. Hilal Erkan, yaptığı çözümlemelerle bunu ortaya koymaya çalışmış. Heyhat kör Hollywood kayıp şark! Hakkında diyebileceğim son bir söz daha var; çeşitli gazetelerin sinema konusunda hezeyanları olan paçavralarda anlattıkları, “maarif-i garbiyeyi Şark'a ithale çalışan birer müstağrib” film seyircisi olmayalım efendim.



14 yıl önce