|

Öyküye yeni kılavuz

Necip Tosun'un yeni kitabı Modern Öykü Kuramı, öykünün temel öğelerinin tartışıldığı, bir öykü poetikası oluşturmak gayreti ile hazırlanmış nitelikli bir çalışma

Cemal Şakar
00:00 - 14/12/2011 Çarşamba
Güncelleme: 22:14 - 13/12/2011 Salı
Yeni Şafak
Öyküye yeni kılavuz
Öyküye yeni kılavuz

Necip Tosun öykücülüğünün yanında öykü kuramlarına, öykü araştırmalarına, incelemelerine emek veren yazarlardan biri. Son kitabı Modern Öykü Kuramı bu emeklerinin son ürünü. Tosun, daha önce Hece, Hece Öykü, Kitap-lık, Eşik Cini dergilerinde yayınlanan bu yazılarında ağırlıklı olarak öykünün günümüze kadar olan gelişimini irdelerken, türün temel kuramsal tartışmalarını gündeme getiriyor. Kitap modern öykünün serüveniyle başlıyor.

Bu bağlamda türün öncüleri olan Nikolay Gogol, Edgar Allan Poe, Guy de Maupassant, Anton Çehov, Katherine Mansfield, James Joyce, Franz Kafka, Ernest Hemingway, William Faulkner, Jorge Luis Borges, Sâdık Hidâyet, Gabriel García Márquez ele alınarak, öyküye katkıları irdeleniyor. Kitabın ikinci yazısı "Öykümüzün Serüveni"de ise, 1980'e kadar ülke öykücülerine eğilerek bu yazarların öykü anlayışlarını özetliyor.

Bu tarihsel dökümden sonra Modern Öykü Kuramı'nda kavramlara, akımlara ve öykünün temel tartışmalı alanlarına eğiliyor. Bu bağlamda, Tosun, bilinç akışı, öyküde postmodern tutum, atmosfer, karakter, dil, şiirsellik, ritim, melankoli, melodram, özerk sanat, fantastik, büyülü gerçekçilik, kurmaca, hikâye anlatıcısı, anlatıcı ses, yenilikçilik, deneysel, ironi gibi kavram ve akımlara ilişkin düşüncelerini açıklıyor.

Teknik okumalar ağırlıklı

Kitapta ağırlıklı olarak teknik okuma yapılıyor, tematik konulara mesafeli duruluyor, çok az sosyolojik, tarihsel disiplinlere değiniliyor. Kitapta her durumda teknik yaklaşım öne çıkıyor, birikime bakılıyor. Bu anlamda buradan bakınca, bu tür kavramlara öznel, kişisel bir bakıştan çok, teknik bir bakışın baskın olduğu söylenebilir. Sanki Tosun Modern Öykü Kuramı'nın bir el kitabı olmasını arzuluyor, onun bir kılavuz kitap olmasını gözetiyor: Öykünün temel ögelerinin tartışıldığı, birikimlerinin aynı kitapta toplandığı bir çalışma.

Kuşkusuz kuram okunarak eser verilmez. Zaten Tosun da "Sunuş"ta kitabın, öykünün nasıl yazılacağına ilişkin bir reçete sunmadığını belirtiyor: "Bütün bunlardan dolayı bu çalışmada öykünün kuralları, genel doğruları, birikimleri tartışılmakla birlikte bir reçete sunulmuyor, bir estetik form teklifinde bulunulmuyor. Öykü formunun kurallarını standartlaştırarak yüceltilmesi değil; estetik ve sanatsal işlevlerini zenginleştirme, çoğaltma amacı güdülüyor. Çünkü amaç, öykünün statik, değişmez, tartışılmaz kurallarını belirlemek değil; okura değişik bakış açıları kazandırmak, çoğul okumaya kapı aralamak, işaretler sunmaktır. Zaten öykü, yapısı gereği sınırları net bir şekilde çizilemeyen esnek, kaygan bir türdür. Bu nedenle çalışma, formüllerden ve iddialardan çok, öykünün anlamlı özelliklerini saptamaya yöneliktir." Ancak Tosun'un bu kitapla bir klavuz kitap arzuladığı çok açık.

Türü yüceltmeye çalışmıyor

Kitapta, eserler değil, sorunlar, yapılar odak alınmış. Ancak, bir kuram, kavram ve sorun açıklanırken, örneklere, bu türün öncülerinin öykü örneklerine de yer verilmiş. Tosun, bu bağlamda riskli bir işe girmiş. Ama kavramı yerli yerine oturtmak için bu riski de göze almış, hem ülkemizdeki öykücülerden, hem de dünya yazarlarından örnekler vermiş.Bu tür kitapların en büyük yanlışlarından biri hangi tür için yazılırsa o türün yüceltilmesine çalışılması. Modern Öykü Kuramı'nda Necip Tosun dengeli olmaya çalışmış. Bu anlamda tümüyle öykü türünü yüceltmeye çalışmıyor, diğer türlere genel edebiyat algısı perspektifinden bakıyor. Türler arası yarıştan ve ayrıştırmadan uzak durduğu gözleniyor. Ancak öykünün yapısal özellikleri, diğer türlerle farklılıkları öne çıkarken öykünün pek çok özelliğinin önemi de vurgulanmaktan kaçınılmamış. Özellikle romanla karşılaştırılırken öyküye daha ağırlıklı bir önem atfedildiği de gözden kaçmıyor. Tosun bu konuda şöyle söylüyor: "Bu çalışma, bir öykü düşüncesi, poetikası yaratmaya çalışan ve öykü davası güden yazılardan oluşmaktadır. Ne var ki özne tümüyle öykü olsa da bu yazılar bir öykü kutsaması içermiyor. Öykünün diğer sanatlarla ilişkisini incelerken ötekinin biricikliğini gölgelemeden, türün özgünlüğünün altı çizilmeye çalışılmış, türler arası yarış ve ayrıştırmadan uzak durulmuştur. Ancak yine de kitabın öykü üzerine olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu yanıyla da öykünün yapısal özellikleri, diğer türlerle farklılıkları öne çıkmıştır. Çünkü türsel farklılıklar üzerine yeterince düşünülmediğinden, kuramdan yoksun, derinliksiz eleştirilerle, edebiyat dünyasında öykü fazlasıyla suistimale uğramıştır. Kitap biraz da bu haksızlığı gidermeyi amaçlamaktadır."

Yaptığı işi anlamak

Modern Öykü Kuramı'nın belki de en önemli özelliği diğer benzer kitaplarında olduğu gibi parçalı, derleme bir görüntü sergilememesi. Bir başka deyişle, farklı bağlamlarda yazılmış yazıların bir araya getirilmiş bir derleme hâlini yansıtmıyor. Okurda, belli bir disiplinle, daha önceden düşünülmüş yazıların belli bir düzenekle yazılmış hissi bırakıyor. Bu da bir konunun bütünlükle gündeme gelmesi sonucunu doğurmuş. Necip Tosun, hiç şüphesiz öncelikle bir öykücü. Hem öykü yazıyor hem de öykü üzerine incelemeler, denemeler yazıyor. Kuşkusuz öykücünün temel görevi öykü yazmak, öykünün iyi örneklerini vermektir. Bu anlamda bu kitabı Tosun'un yaptığı işi anlamaya yönelik bir çabası olarak da algılamak mümkün. Tosun bu yazılarda, kendi öykü pratiği içerisindeki okuma, yazma deneyimlerini yansıtıyor; Bir öykü düşüncesi, bir öykü davası, poetikası yaratmaya çalışıyor. Onun öykülerinden ne getirip ne götürdüğü ise ayrı bir konu ve bunu zaman belirleyecek. Ancak öykünün sorunlarına, kuramsal temellerine, kaynaklarına ilişkin araştırmaların, incelemelerin yetersiz olduğu ülkemizde, yazarın çalışmaları belli bir değer taşıyor. Kuşkusuz Necip Tosun'un estetik beğenisi, eleştirel yaklaşımları, işaret ettiği isimlerin niteliği tartışılabilir. Ne var ki tartışılmayacak olan, yaşadığımız günlerin öykü evrenini kavramak, öykü birikimimize ulaşmak isteyenlerin bu kitabın neler söylediklerine başvurmak zorunda kalacaklarıdır.


12 yıl önce
default-profile-img