Necati Mert'in farklı zamanlarda kaleme alınmış ve türün sınırlarını zorlayan öyküleri, son kitabı 'Zamansız'da bir araya getirilerek okurla yeniden buluştu. Yazarın kurgu ve dildeki uğraşı da ustalığı kadar dikkat çekici. Örnekse anlatıcının karakterleriyle beraber yazdığı Zamansız ya da Memduh Şevket'in yeniden yorumlanmış öyküsü 'Bir delikanlı kedinin soysuzlaşması". Mütevazı sürprizler ve incelikle işlenmiş 'an'lar var kitaptaki öykülerde. Yakın zamanda hikaye dalında ödüle de değer görülen Mert ile hem kitabını, hem kitapçılığını hem de 'piyasa edebiyat' tabir edilen taarruzu konuştuk.
Ödüllere mesafeliyimdir. Hiç katılmadım değil. Hatta iki ödül de aldım. Ama ödül takip etmem. Ödül çabam yoktur. Türkiye Yazarlar Birliği İstanbul şubesinin ödülü ise farklı. Yazar başvurmuyor. Bir jüri var, sanırım üyeler isim öneriyor, üzerinde konuşup sonuçlandırıyorlar. Önerildiğim için sevindim önce. Dört dalda veriliyor bu ödül: deneme hikâye, roman, şiir. Önceki iki yıl ödül alanlar dallarına ömür boyu emek vermiş isimler hep. Hikâyenin iki ismi, Mustafa Kutlu ile Rasim Özdenören örneğin. Buna daha çok sevindim. Sonra, Ekim başında çıkan kitabım üzerine geldi bu ödül. Önceki kitaplarımda türün tarifini zorlayan hikâyelerim azdı, Zamansız'da çok. Kitaba adını veren öykü öyle. "Hatıraltı" öyle, "Islak" öyle. Ve başkaları. Bu ödülle bunların kabul gördüğüne inanıyorum. Bir sevincim de buna.
Merkezin kibri taşra öyküleriyle, köy romanlarıyla sınırlı değil. Her alanda bu böyle. Bu kibre karşı taşrayı arkalayan çok yazım oldu, Paytonun F'si bu yazılardan oluşur. Fakat taşrayı futbol fanatikleri gibi tuttuğum da söylenemez. Taşrada her şey güzel değil çünkü. Taşradan, köyden söz eden pek çok ürün için de söylenebilir bu. Peki, merkezde her yapılan doğru mu? Mesele galiba yapılanın özgün, yeni bir iş olup olmadığında. Dilimi, işçiliğimi, biçim verişimi övüyorsunuz… Teşekkür ederim. Adapazarı'nda yaşıyorum. Öykülerimde de bunu saklamıyorum. Edebiyatın mekânla değil insanla ilişkili olduğuna inanıyorum çünkü. Bir de sizin dediklerinizle –biçem yahut yapı yahut da kurgu diyelim toptan.
Sait Faik de Adapazarlı. Aynı sudan, Çarksuyu'ndan içmişiz. Şehrimizi seviyoruz, eleştiriyor hem de seviyoruz. Bunlar geliyor aklıma. Bir de benim de pek çok öyküyü "ben" zamiriyle kurmam. Gözlemci ben'i de kullanırım, kahraman bakış açılı ben'i de. Ama bunlar Sait Faik'le dildeş görülmem için yeterli bulunmalı mı? Dildeşlik görenler iltifat ediyorlar galiba, yahut fark ettikleri başka şeyler var. Benim başucu öykücüm Memduh Şevket'tir. Kendimden söz ederken bile toplumsala, politik olana geçmeye çalışırım.
Evet, farklı zamanlarda yazılmış öyküler bunlar. İki bölümde toplanıyor, ilk bölümdeki birbirinin devamı dört öykü bile farklı zamanlara ait. Ancak kitap adını buradan almıyor. Uygunsuz, densiz, yakışıksız bir şeyi, bir eylemi anlatmak için kullanırız bu kelimeyi. Ama kime göre? Bir başkası için o şey, o eylem gayet yerinde olabilir. Bugün için değil hem, dün için de, yarın için de. Tam da vaktidir. Kelimenin böyle bütün zamanları kucaklayan bir anlamı da var. Söz konusu öyküye de uyan. Ama öteki öykülerde de kimilerine zamansız görülecek şeyler olduğunu düşünüyorum. Nasıl ki Dersim'in kurcalanışını da bugün böyle görenler var. Küçük harfli siyaset uygundur, değildir diye kategorize eder; yazarın zaman hesapları olmamalı bence, bu da büyük harfli siyasetle mümkün.
Ben edebi olmak koşuluyla bir şey anlatan, bir şey söyleyen öyküden yanayım. Dediğim, bu anlamda militanlık. Sadece bu öyküde değil ta 1972'den beri hemen her öykümde vardır bu. Zamansız'da türün tarifine de uzandı militanlık. "Islak"tan, "Hatıraltı"dan söz ettim. "Zamansız" tiyatrodan izler taşır. "Giyotin" sinemaya göz kırpar. "Ada'msın! Hikâyemsin!" sanki bir şehir tarihçesidir. "Lenduha Önünde Bir Çocuk"la "Bir Fotoğrafa Mektup" fotoğraf yazısıdır. Diyalog, tasvir, tahlil nasıl öykü için birer imkânsa gezi, anı, mektup ve özellikle denemenin de öykü için imkân olduğunu, olacağını düşünüyorum. Deneme için de öykü öyle değil midir? Riskli bir yol. Tarif dışına çıkılıyor. Bunu göze alıyorum işte. Edebiyat var mı yapılanda, buna bakılmalı. Yıllar önceydi, Taksim'de Sütiş'e girdik Neclâ'yla, nar taneleriyle süslenmiş, sütlaca benzer bir tatlı dikkatimi çekti vitrinde, istedim, adını da sordum: aşureymiş. Allah Allah! Benim bildiğim, esmer, ılık aşureyle hiç ilgisi yoktu bunun. Ama bu da güzeldi. Bu da tatlıydı.
Eser-okur-eleştirmen üçgeninin dışındaki her faaliyeti edebiyat dışı görüyorum. Kitap tanıtımlarından afişlere, dev panolardaki ilanlara, "bestseller" listelerine kadar her şeyi. Oysa sahne artistlerinde bile yadırgadığımız uçlarda icra ediliyor artık sanat: özel fotoğraflar, özel haberler, özek dedikodular… Bunlar edebiyat değil. Bunlar satış için bulunmuş piyasa hileleri. Başarılı da olunuyor. Sözüm, piyasanın, piyasa sosyolojisinin edebiyat sanılmasına. Okur böyle sanıyor, ilginçtir yolun başındaki yazar da böyle sanıyor. Sistemin kredi kartı kurbanlarıyla aralarında benzerlik kurula.
Kitapçılığım yazarlığımdan bir yıl küçüktür. Kırkını önümüzdeki yıl tamamlayacak. Şu kırk yıl içinde kitabevimde yaşadıklarım, gördüklerim şehrimin, ülkemin, belki kürenin mikro tarihi yerine geçer. Hikâyem Adapazarı'nda ben ve şehrim üzerinden yapmıştım bunu, şimdi de kitabevim üzerinden yapmak istiyorum, adı Memleket Kitabevi olacak. Okurla ilgili gözlemlerim var elbette. Okur bildim bileli yönlendirilir. Bir farkla ki önceleri eleştirmen yapıyordu bu işi. Yahut yakın çevresinden güvenilir isimleri dinliyordu okur. Usulünceydi, kuralına uygundu yapılan. Bugün medya yüklendi bu işi. Uzaktan kumanda ediliyor okur. Böylesine tüketici, alıcı denmeli galiba. Bu ortamda Sabahattin Ali'nin sözü edilmez. Piyasa anlamında öyle. Fakat şu da var. Piyasa edilen kitabın ömrü geçicidir, bir aydır, bir mevsimdir falan. Son kullanma tarihi geçti mi bir daha sipariş etmeyiz. Elde kalır, kelepire düşer yoksa. Sabahattin Ali öyle mi ya? Beklese de korkutmaz kitapçıyı. Rafta yeri vardır. Okuru gelecektir nasıl olsa. Ve gelir.
