Dergâh Yayınları Ahmet Mithat Efendi''nin bütün eserlerini bir külliyat halinde yayınlamaya başladı. Son yıllarda yeniden edebiyat gündemine giren, eserleri üzerinden yeniden konuşulmaya başlanan Ahmet Mithat Efendi''nin bütün eserlerinin toplu halde görülebilecek olması hiç şüphesiz Türkiye birikimi açısından önemli bir gelişme. Bilenler bilir, Ahmet Mithat Efendi''yi tarif için kullanılacak hiçbir sıfat, hiçbir tanım cümlesi tek başına yeterli olmaz. Belki birden çok sıfatla ancak anlatılabilir Ahmet Mithat Efendi; Hikâyeci, roman yazarı, gazeteci, tarihçi, ilahiyatçı, felsefeci ilh. Edebiyattan coğrafyaya, felsefeden müziğe, bilimden dinler tarihine kadar yüzlerce alanda ciltler dolusu eseri bulunan son üniversitelerimizden biri o. Tercüman-ı Hakikat gazetesinde bir okul gibi çalışarak birçok gazetecinin yetişmesine de imkân sağlamış bir yol açıcıdır Ahmet Mithat.
Hayal ve Hakikat, ilk basıldığı 1893 yılında, kapağında yazarları olarak Ahmet Mithat Efendi ve ''Bir Kadın'' yazan, küçük bir roman. Modern edebiyatta ve özellikle roman türünde pek alışık olmadığımız şekilde ''iki yazarlı'' bir eser.
Bundan yüz yirmi bir yıl önce yayınlanan eserin yarısı, Ahmet Mithat Efendi diğer yarısı da kapakta ''bir kadın'' ifadesiyle belirtilen, Ahmet Cevdet Paşa''nın kızı, ilk kadın romancımız Fatma Aliye Hanım tarafından yazılmış. Kitabın Dergâh tarafından yayınlanmasına vesile olan Semih Doğan''ın da önsözde belirttiğine göre; Hayal ve Hakikat önce Tercüman-ı Hakikat gazetesinde tefrika edilmiş, hemen ardından kitap olarak basılmış. Doğan''a göre bu ''farklı'' kapaklı kitabın ikinci yazarının adıyla değil de ''Bir Kadın'' ibaresiyle anılması, Fatma Aliye Hanımın kişiliğini öne çıkarmaktan ziyade toplumsal hayata kadınların katılımının önemini vurgulamaktır. Fatma Aliye Hanım''ın ilk telif eseri olan Hayal ve Hakikat, Ahmet Mithat Efendi''nin geleneği ıskalamadan gerçekleştirilmesi gereken modernleşme çabaları için önemli bir durak.
Dönem açısından ismi devler hanesine yazılmış büyük bir muharrir ile toy sayılabilecek bir başka yazarın ortak eseri olan Hayal ve Hakikat, üç bölümden oluşan bir aşk hikâyesi etrafında dönüyor. Fatma Aliye Hanım tarafından kaleme alınan ilk bölüm Vedat isimli genç bir kızın sevgilisine yazdığı mektupla başlıyor. Hayal bölümündeki mektupta, kadın psikolojisinin ve dramının işlendiği romanın, Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılan ikinci bölümü Hakikat de ise erkeğin bakışından meselelere açıklık getiriliyor.
