Cumhuriyet dönemi fikir hayatının makale bazında “çetelesini” tutan Hacettepe'li bir grup akademisyen ilginç sonuçlara ulaştı. “En verimli” yazarların çoktan vefat etmiş isimler, en fazla makale yayınlayan dergilerin de kapanmışlar arasından çıktığı araştırmada asıl sürpriz ise dinî konularla ilgili. Devr-i Cumhuriyet'te İslâmî konular üzerine yazan “en verimli yazar”; Mısır'da doğup, orada ölen, TC vatandaşı olmayan, üstelik bütün verimliliğini de Cumhuriyet'in ilanından vefatına kadar geçen altı yıllık süreye sığdıran Abdü'l-aziz Çaviş. Makale üretkenliğindeki öncü isimlerin pek çoğunun Osmanlı dönemi doğumlu olması da, araştırmaya dair başka bir ayrıntı. Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Başkanı Prof. Dr. Yaşar Tonta ve Yardımcı Araştırmacı Umut Al ile bölüm ekibinin yaptığı “Türkiye'nin Bilimsel Yayın Haritası: Türkiye'de Dergi Yayıncılığı Üzerine Bibliyometrik Bir Araştırma” isimli çalışmada; Milli Kütüphane'ye ulaşan 1923-1999 aralığındaki süreli yayınlarda yer alan 149 bin 632 yazarın 439 bin 85 makalesi incelendi. Kütüphaneye gelen yayınlar konusunda yüzde 30 dolayında bir “kaçak” sözkonusu olsa da bu çalışma Türkiye'nin fikir haritasına dair neredeyse tek örnek.
Kategori dikkâte alınmaksızın hazırlanan “en verimli yazarlar” bölümünde ise 1920 doğumlu halen sağ olan iktisatçı Haluk Cillov bin 665 makale ile Cumhuriyet döneminin “makale birincisi”. Rahşan Ecevit'in babası iktisatçı Namık Zeki Aral (1882-1972) 829 makale ile ikinci, hukukçu ve dış politika uzmanı İsmet Giritli (1924-2007) de 804 makale ile üçüncü sırada bulunuyor. “İlk 10”da yer alan diğer isimler ise şöyle sıralanıyor: Muzaffer Uyguner 738, Nefi Kovacı 654, Fehamettin Ervardar 634, Celil Yayısoğlu 548, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu 474, Kemal Tosun 448, Fadıl Cerrahoğlu 438. Disiplinlere göre yapılan sıralamaya gelince; sosyal bilimlerde Haluk Cillov (1648), teknolojide Mustafa Bayram (291), güzel sanatlarda Metin And (238); edebiyat ve retorikte Muzaffer Uyguner (237), felsefe ve psikolojide Cemil Sena (132), doğa bilimleri ve matematikte Erdoğan Sakman (131), coğrafya ve tarihte Hüseyin Namık Orkun (111), dilde Ömer Asım Aksoy (110) ve genel konularda da Mehmet Türker Acaroğlu (52) üretken yazarların ilk sırlarını oluşturuyorlar.
Coğrafya ile ilgili taramaya göre, Mustafa Kemâl Atatürk'ün “en verimli ilk 10 yazar”dan onuncusunu oluşturması da analitik incelemenin ilginç bir başka detayı. Prof. Dr. Yaşar Tonta, bu durum için, “Konu Atatürk olunca tekrarlar fazlasıyla sözkonusu Örneğin her Gençliğe Hitabe metninin altında Atatürk imzası var. Bu ilginç veriye böyle bakmak lazım” diyor. İncelemenin “kelime sıklığı” bölümünde ise sırasıyla “Türkiye, Türk, tedavi, çocuk, tarih, vergi, araştırma, sanayi, sorun, sanat, ekonomi, devlet, eğitim, olgu, vaka, Atatürk, hastalık ve iktisat”ın 439 bin 85 makalede en fazla kullanılan sözcükler olduğu görülüyor. Yılda ortalama 12 bin dolayında makalenin yazıldığı ülkemizde, seneler önce kapanan Sebilürreşad en çok makale yayımlayan ilk 10 dergi arasında yer alıyror.
Mısırlı Abdü'l-aziz Çaviş ise dinî konularda Cumhuriyet döneminin “en verimli yazarı.” 1876'da İskenderiye'de doğan Çaviş'in hikâyesini ilginç kılan 1926'da vefat etmesine rağmen, 1923-1999 aralığını esas alan bir araştırmada en üretken makale yazarı olarak yer alabilmesi. Sık sık İstanbul'a, Ankara'ya gelen Abdü'l-aziz Çaviş'in en fazla tanınan çalışması ise “Anglikan Kilisesi'ne Cevap” isimli kitabıydı. Müslüman Türkler'i teolojik tartışmalarla sindirme hayalleri kuran İngiliz Anglikan Kilisesi papazları İslamiyet'e ilişkin sordukları dört “provokatif” soruya cevap istemişler, cevapların 30 bin kelime ile sınırlı olmasını da şart koşmuşlardı. Abdü'laziz Çaviş ve İsmail Hakkı İzmirli de muhataplarını ezen birer cevap yazmışlardı. Çaviş'i takip eden diğer isimlerin pek çoğu da, doğum tarihleri bakımında “Osmanlı bakıyesi” olmalarıyla dikkat çekiyorlar: Mehmet Akif Ersoy 136, Hasan Basri Çantay 116, Eşref Edib 101, Cevat Rifat Atilhan 100, M. Raif Oğan 77, Veli Ertan 74, S. M. Tevfik 73, İsmail Cerrahoğlu 65.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun verilerine göre Türkiye'de halen 2 bin 500 civarında dergi ve gazete yayımlanıyor. Millî Kütüphane'nin kayıtları, 1995-2005 yılları arasında sisteme kayıtlı 69 bin 258 adet yazar ve bin 5 adet süreli yayında 147 bin 75 makale bulunduğunu ortaya koyuyor. Sözkonusu dönemdeki makale sayısının, 1923-1999 aralığında yazılan yaklaşık yarım milyon makalenin yüzde 30'unu oluşturduğu, üstelik son beş yıllık bölümün de (1995 - 1999 arasındaki) mükerrerliği dikkate alınınca, günümüz yazarlarının, en azından yakın bir zamanda 60-70 yıl öncesinin yazarlarının verimliliğine yetişemeyecekleri anlaşılıyor.
