Suriye''deki çatışmalarda şimdiye kadar 100 binden fazla kişi öldü, 2 milyonu aşkın kişi de komşu ülkelere iltica etti. Tam bir insanlık dramı yaşanıyor. Ancak Batı şu ana kadar bu tabloya çok fazla siyasi tepki göstermedi. Ancak kimyasal silah kullanılması bütün bakış açısını değiştirdi ve operasyon gündeme geldi. Bunun bir kaç nedeni var: Her şeyden önce kimyasal silah kullanılması savaş teknolojisinde yeni bir boyut. Bugünü kadar iki kez kullanılmıştı. İlkin ABD''nin Vietnam''da kullandığı söylenir. İkincisinde Saddam Hüseyin Halepçe''de kullandı. Son olay da üçüncüsüdür. Esad''ın kimyasal silah kullanması karşısında gösterilen tepki sadece Suriyelilerin öldürülmesine değil; aynı zamanda başta İsrail olmak üzere komşu ülkelere de kullanabileceği endişesidir.
Öyle olduğunu düşünüyorum. İsrail''in kendini korumak için inşa ettiği Demir Kubbe daha çok konvansiyonel silahlara karşı koruma sağlıyor, kimyasal silahlara karşı koruma sağlamaz. Bu nedenle son saldırı İsrail''in güvenliği için ciddi bir tehdit olarak algılandı. ABD bunu gördü ve operasyon gündeme geldi. Bir de şu var ki, saldırı ile ortaya çıkan insanlık dramı da uluslararası kamuoyunu rahatsız etti. Artık göz ardı edilemeyecek boyuta geldi.
Yapabilir. Sonuçta belli hedefleri olan kısa süreli bir operasyon hedefleniyor. Ve ben hedefin sadece Esed olacağını da düşünmüyorum. Muhalifler ve özellikle El Kaide ile bağlantılı olduğu düşünülen gruplar da hedefte olacaktır. Unutmayalım ki, İsrail kısa süre önce Suriye''de belli hedefleri vurdu. Ben operasyonun önce BM Güvenlik Konseyi''ne getirileceğini ve veto edilse daha bu yolun deneneceğini düşünüyorum. Yani BMGK''den veto kararı çıktıktan sonra Gönüllüler Hareketi oluşturularak müdahale edilebilir.
Uluslararası hukuk ve meşruiyet açısından önemli. Veto kararından sonra uluslararası hukukun koruma yükümlülüğü devreye girecek. Bunun daha önce emsalleri de vardır. Kosova, Libya ve Somali gibi. Burada önemli ve belirleyici olan ABD ve Obama''nın tavrı olacaktır.
Operasyonun zamanlamasını ABD Başkanı''nın kararı belirleyecektir. Belki bu mülakat yayınlandığında çoktan gerçekleşmiş olur. Belki de 4 Eylül''de Rusya''da başlayacak olan G20 toplantısında gerginlik çıkmasın diye bir hafta ertelenebilir de.
Evet Türkiye haklı. Operasyonun açık seçik tanımlanmış bir siyasi hedefi olmalı. Yoksa dünya kamuoyunu rahatlatmak için bir-iki günlük göstermelik bir operasyonun anlamı yok. Böyle bir sınırlı operasyon Suriye''de stratejik dengeleri değiştirmeyeceği gibi Esed rejiminin elini güçlendirecektir.
Ortada bu kadar çok delil, bu kadar çok açıklama ve beyan varken operasyon olmaması, sınırlı da olsa bir müdahale yapılmaması Amerika, İngiltere, Fransa kısaca Batı''nın bundan sonraki süreçte inandırıcılığını kaybetmesi anlamını taşır. Ve bu başka tiranik yönetimlere cesaret güç verir ve yeni insanlık dramları kaçınılmaz olur. ABD''nin küresel hegemonik rolü ciddi biçimde sarsılır.
Bu rejimin çaresizliğindendir. Çünkü kimyasal silah artık bir rejimin kendisini savunması için son noktadır. Bu noktadan geri dönüş yoktur. Bu açıdan Esad rejiminin sıkıntılı olduğunu söyleyebiliriz. Biraz da Batı''nın Mısır darbesi konusundaki tavrından güç ve cesaret almış olabilir. Bir an önce ülkede tam hakimiyetini kurmak için kimyasal silahları kullanmış olabilir.
Açıkçası ben çözümü Cenevre''deki konferansta ya da bu tür çabalarla gerçekleşeceğini düşünüyorum. Savaşın olmadığı her seçenek daha insani olacaktır. Halkın taleplerinin demokratik bir düzen içinde ifadesi önemlidir. Aksi halde uzayan savaş ve daha fazla ölüm insanlığın da ölmesi ve uluslararası sistemin iflası anlamına gelir.
Konuşulan senaryolardan birisi de o. Ama bence bölünme senaryosu en uzak ve en son düşünülmesi gereken senaryodur. Bu senaryo Suriye''nin 1947 öncesine dönüşü demektir. Ve o dönem Suriye için de bölge için de daha çok kaos ve şiddet demektir. Şu anda en gerçekçi senaryo iktidarın yani Şam yönetiminin muhaliflerle uzlaşarak ülkenin birliği, bütünlüğü içerisinde demokratik bir düzen inşa edilmesi için çalışılmasıdır. Federasyon demokratikleşme ile bölünme arasında bir seçenektir; ama bölünme en kötü senaryodur.
Ben kimsenin işine geleceğini düşünmüyorum. Bugün Esed''i destekleyen Rusya ve Çin''in de istikrarsız bir Suriye''den yana olduklarını düşünmüyorum. İsrail''in de Türkiye''nin de işine gelmez. Suriye Ortadoğu''da farklı kültürlerin, medeniyetlerin, dinlerin kesiştiği bir fay hattıdır. Burada istikrarsızlık sadece bu ülkeyi değil, çevre ülkeleri ve dünyayı etkileyecek bir rahatsızlık yaratacağı için, ben savaşın çok uzun süreceği kanaatinde değilim. Bu açıdan rejimin kimyasal silah kullanması belki de çözüme giden süreçte belki de bir dönüm noktası olabilir. Umarım böyle olur.
Operasyon Batılıların söylediği gibi belli hedeflerle sınırlı kalsa bile Şam bu saldırılara karşılık verebilir. O zaman savaşın bölgesel hale gelmesi kaçınılmaz olur. Bu durumda İsrail de, Türkiye de, Lübnan da bu operasyondan etkilenir hale gelir. Ki bu Esed''ın isteyebileceği bir seçenektir. Batı''nın en büyük sıkıntısı da budur. O yüzden Batı, operasyon tehdidini tarafları ve özellikle Esed''i görüşme masasına (Cenevre 2 görüşmelerini kastediyorum) oturtmak için bir seçenek olarak bile kullanıyor olabilir.
Obama iç denge açısından zor durumda olabilir ama pekala Başkanlık makamının ağırlığını kullanarak kamuoyunu ve Kongre''yi ikna edebilir. Obama''nın son açıklama ve röportajlarına baktığımızda; bu saldırının kimyasal saldırı olduğu, operasyonu hak ettiğini söylüyor ama operasyona henüz karar vermedik diyor. Son derece mütereddit bir liderlik portresi çiziyor. Obama''nın bu kararsızlığından ise en çok Rusya yararlanıyor.
Bakın, Rusya, ABD''den gelen operasyon açıklamasının ardından verdiği tepkide Dışişleri Bakanı Lavrov; operasyona karşı olduklarını ama yapıldığında da savaşa girecek halleri olmayacağı açıklamasını yaptı. Ancak aradan geçen her gün Rusya''nın pozisyonunu değiştirdi ve şimdi Akdeniz''e gemi gönderen bir Rusya ile karşı karşıyayız. Yani Batı''dan gelen her çekince Rusya''ya cesaret verdi ve pozisyonunu değiştirdi. Rusya öyle zannedildiği kadar çok güçlü bir devlet değil; ama büyük devlet oyununu iyi oynayarak ayakta kalan bir ülke. Rusya daha çok krizlerden yararlanan ülke, savaşı isteyen bir ülke değil.
Rusya büyük ölçüde petrol ve doğal gaz gücünü kullanan bir ülke. Uluslararası sistemdeki her kriz, petrolün ve doğal gazın fiyatını arttırıyor ve Rusya bundan yararlanıyor. Yani Rusya için kriz ne kadar uzun sürerse o kadar çok maddi kazanç elde ediyor. Ama gerginliklerin topyekun bir savaşa dönüşmesi işine gelmez Rusya''nın. Rusya''nın uluslararası sistemde diğer önemli gücü BM''deki ''veto''dur. O yüzden Rusya''yı uluslararası politikada oyun kurucu bir aktör olarak görmek yerine, negatif anlamda bir ''veto gücü'' olarak nitelemek yanlış olmaz.
