Endüstri ilişkilerinde gelenek ve gelecek

"Gelenek ve Gelecek", ülkemizde endüstri ilişkileri tarihinin önemli kurumlarından olan MESS-Metal Sanayicileri Sendikası'nın 40. yılı anısına, iki cildi yayınlanmış bulunan 3 ciltlik özgün sosyal tarih kitabının adı. 1999 yılı itibariyle 26 yılını bu kuruluşa vermiş bulunan Av. İsmet Sipahi tarafından (MESS Genel Sekreteri) yazılan bu kitabın, çok boyutlu bir tarih kitabı olduğunu öncelikle vurgulayalım. Sanayileşmeye kendini adamış onbir girişimci tarafından 14 Ekim 1959 tarihinde kurulmuş bulunan MESS, Türkiye'nin ilk işveren sendikası. Küçücük bir han odasında kurulan MESS, 40 yıl içerisinde ülkemizin önemli sivil toplum kuruluşlarından biri olmayı başarmıştır. Önsözünde de belirtildiği üzere, 40 yılı çalkantılar, belirsizlikler ve sürekli değişim koşullarında geçen bu kuruluş, misyonundan ödün vermeden yeni koşullara kendini uyarlayabilmenin, kendini geliştirerek yeni koşulların oluşmasında rol oynayabilmenin, kısaca geleceğe yönelişte eşsiz bir deneyim birikimi olan kendini sürekli değişen koşullara uyarlayabilme yeteneğinin örgütlerimize ve bireylerimize aktarılması ve paylaşılması amacıyla, bu kitabı yayınlamış bulunuyoruz.

Bir ülkenin sanayileşme düzeyi ile sendikalaşma düzeyi arasında bir paralelliğin bulunduğunu söylemek, yanlış olmaz. "İhtiyaçlar" tarafından biçimlenen insan davranışlarından ayıramayız, işçi ve işveren sendikalaşmasını. Sanayileşmenin ortaya çıkardığı sosyal ve iktisadî dayanışma ihtiyacının oluşturduğu kurumlardır, sendikalar. Bütün sanayileşmiş ülkelerde, işveren sendikalarının kurulmasında ortak ögeleri bulunan yahut benzer bir sürecin yaşandığını söyleyebiliriz: "Modern sanayinin doğup güçlenmesi; işçilerin yaşam ve çalışma koşullarını iyileştirmek için mücadeleye başlayarak sendikalarda örgütlenme ve grev hakkını elde etmeleri ve işçilerin böylelikle güçlü baskı grupları haline gelmelerine bir tepki olarak işverenlerin de sendikalar kurmaya başlamaları. Türkiye de, neredeyse bir 'doğa yasası' diyebileceğimiz bu süreçten geçmişti." (Gelenek ve Gelecek, C.I, Aralık 1999, İstanbul s.3).

İşte bu sürecin içinde yaşananları, "Gelenek ve Gelecek" ciltlerinde dönemler itibariyle bulabiliyoruz: I. Cilt: 14 Ekim 1959-12 Eylül 1980 dönemini ele alıyor. Demokratikleşme krizlerinden belki ilki olmamakla birlikte önemlisinin yaşandığı 27 Mayıs 1960 müdahalesinin etki alanında gelişen toplumsal olayların ve çalışma hukuku gelişmelerinin değerlendirmesi yapılıyor. 931 sayılı İş Kanunu, 274 sayılı Sendikalar Kanunu, 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu vb. mevzuâtın oluşum aşamaları irdeleniyor. Bunu izleyen "II. Cilt"te de (Haziran 2000, İstanbul) 12 Eylül 1980-1991 döneminin değerlendirmelerini okuyabilirsiniz. Bu cilde başlangıç alınan 12 Eylül 1980 müdahalesi de demokratik gelişmemizdeki bunalım sürecinin önemli bir köşetaşıdır. Bunun uzantısı olarak, endüstri ilişkilerinin gelişimi, mevzuâtın yeniden teşkiliyle paralel bir oluşumla bu ciltte ele alınıyor. Henüz hazırlıkları sürdürülen üçüncü cildin 1991'den günümüze kadarki dönemi ele alacağını yapılan açıklamalardan öğreniyoruz. Üçüncü ciltte de çalkantısız, demokratik sürecin bütün kurumlarıyla düzenli işlediği bir süreci anlatmak mümkün olamayacaktır. Öyleyse hemen söyleyelim, endüstri ilişkilerinin MESS merceğinden tarihini konu alan "Gelenek ve Gelecek", endüstri ilişkilerinde tarafların keskinliğinin giderek, sanayileşmenin olgunlaşmasıyla paralel bir şekilde, yumuşadığını vurgularken, demokratikleşmede de çok önemli mesafelerin alındığını ortaya koyabilmiş, değildir.

Gelecek kendiliğinden oluşmuyor. Geleneğin imbiğinden süzülen özütlerin beslediği doku oluşumudur, gelecek.. Demokratikleşme sürecinin bu dokudan olumlu etkilenmesini bekliyorsak, endüstri ilişkileri tarihini gözardı etmeden gayretlerimizki yoğunlaştırmamız gerekiyor. "Gelenek ve Gelecek"i bu açıdan tahlillerimiz için de okumalıyız.