Aydınlanma projesi mi?

 
Başka kültürlere karşı diğer Avrupalılar'a göre çok daha liberal olan İngilizler'in bu tutumu Kıta Avrupa'sındaki çoğulculuk konusundaki zaafiyetin işaretlerini vermeye yetiyor.

"Zöpel'in (Alman Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı) söyledikleri dikkate değerdi. AB'nin Helsinki kararlarını "çok ciddiye" aldığını, ancak Türkiye'nin üyeliğinin "en az" 15 yıl sürebileceğini, bu bakımdan zamanın Türkiye açısından "çok kıymetli" olduğunu belirtti. AB'nin bir Hıristiyan değil "Aydınlanma Kulübü" olduğunu, Kant ve Lessing tarafından savunulan dinsel hoşgörü ilkelerine dayandığını vurguladı. Almanya'nın bütün büyük kentlerinde birer cami varken, (Vatikan'a göre) Türkiye'de sadece bir Katolik kilisesi bulunmasının, öte yandan "Türk ana babaların kızlarının ateist Avrupalılarla evlenmelerine karşı çıkmalarının" Aydınlanma felsefesine uymadığını söyledi." Şahin Alpay, Milliyet, 25 Mart 2000

Betlehem'de Noel ve ezan

Choel-Hyun Joo "Ama neden şimdi?" diye sızlanıyor, neredeyse ağlayacak durumdaydı. Güney Kore'den gelmişti yüzyılın bu son Noel ayinini görüntülemek için. "Sanıyorum ben biliyorum" dedim "neden şimdi yağmurun yağdığını." Hava kararmış, dünyanın dört bir tarafındann gelen gruplar Trinity Meydanı'nı dolduran kalabalığı konser veriyor, gece yarısı da ayin başlayacaktı. Trinity Meydanı'na bakan bir binanın damını dolduran gazeteciler televizyoncular yarı ayine dönüşen konseri görüntülemeye çalışıyor. Yanı başımda CNN daha önceden tedbirini almış yağmura karşı çadırını kurmuş, naklen yayın yapıyor, NBC spikeri anons geçiyor.

Yağmurun neden şimdi yağdığını nereden biliyorsun, der gibi baktı Joo. "Bugün öğleyin Kudüs'te cuma namazından sonra Müslümanlar yağmur duası yaptılar çünkü." Muhtemelen böyle bir şeyi ilk defa duyuyordu ama benim iddiama itiraz etmek yerine sorusunu yineledi. "Ama neden şimdi? Doğru dürüst resim çekemeyeceğim."

Yağmur iyice şiddetlenince binanın içine çekiliyor binanın katları arasında gazeteci ordusu dolaşmaya başlıyor. Binanın içine girince, meydana hakim cephedeki bu beş katlı binanın aslında Filistin yönetimine ait muhtemelen bir bakanlık binası olduğunu farkettim. Resmi binanın odalarında dolaşıyorum... Devlet olmak kolay değil.

Yağmurun dinmesiyle terasa çıkıyoruz. Ayini hatırlatan Noel konseri devam ediyor. Meydana bakan ve bulunduğum binadan daha yüksekte duran Hz. Ömer Camisi'nin minaresinden ezan yükseliyor. Doğuş kilisesi ile Hz. Ömer Camisi aynı meydanı paylaşıyor. Aşağıdaki meydanda, zaman zaman rock, zaman zaman jazz konserine dönüşen Noel törenlerine bakarken bir taraftan da ezanı dinliyorum. Bin yılı aşkın süredir bu harmonu hiç bozulmadı. Tel Aviv'de gazetecilik yapan yanımdaki genç bayan ise bana dönüp, "Bu gün de bile ezanı susturmuyorlar, biraz saygı gösterseler" diye yakınıyor.

Kudüs, 27 Aralık 1999

Via Dolorosa'da omuzlarında haç olduğu halde ilahi söyleyerek ilerleyen kalabalığın peşinde ilerliyorum. Bir Hıristiyanın hacı olması için yetecek bir yolculukta onlarla birlikteyim. Via Dolorosa, yani acılı yol... Hz. İsa'nın sırtında hac olduğu halde bu yoldan geçerek çarmıha gerildiğine inanılıyor. Grubun güzergahı çarşının en canlı yerinden geçiyor. Kasetçiler, şekerciler, baharatçılar, kasaplar... Mescidi Aksa'ya doğru akın eden Müslümanlar... El tezgahlarında dokunmuş işlemeli kumaşlardan şehirlik elbiselerini giymiş Filistinli kadınlar. Ve bunların arasında başka bir akıntı. İlahi söyleyerek Hz. İsa'nın mezarının bulunduğuna inanılan Holy Sepulchre Kilisesi'ne doğru ilerleyen kalabaık. Hıristiyan ilahileri ile dükkanlardan yayılan Abdüssamet'in okuduğu Kur'an sesleri birbirine karışıyor. Hiç kimseni aynı kalabalığın içinde omuz omuza ama başka bir dünyaya akan bu Hıristiyan grubun farkında bile değil. Sanki onlarla aynı mabede yolları çıkıyormuş gibi rahat davranışı dikkatimi çekiyor. Kutsal kiliseye geliyoruz sonunda, burası Via Dolorosa'nın son durağı. Kilisenin içinde İtalyan başbakanı ile karşılaşıyorum. Hz. Ömer Kudüs'e geldiğinde bu kilisenin avlusunda namaz kılmış. Hıristiyanlarca kutsal kabul edilen bu kilisenin daha sonra Müslümanlar tarafından cami yapılmaması için avluda namaz kıldığı söyleniyor. Ve kilise avlusunun diğer ucunda Hz. Ömer Camisi yükseliyor. Selahaddin Eyyubi'nin yaptırdığı Hankah Camisi kilisenin duvarıyla bitişik. Aynı duvarı paylaşıyor.

Regents Park, Londra

Buraya ilk gelenler için, Londra'nın en merkezi yerlerinden birinde minareli bir cami görmek ne kadar heyecan verici. Aynı zamanda İslam kültür merkezi. İngiltere'deki İslami çalışmaların kalbi burada atar. Londra'daki minareli iki camiden biri. Yusuf İslam her cumartesi burada halka oluşturup sohbetler yapıyor. Bu halkaya bakıp İngiltere'deki İslam'ın gündemi ve Müslümanlar'ın ilgi alanı, hatta Müslüman olmayanların gündemindeki İslam hakkında fikir edinilebilir. Bu camide Müslüman olmaya gelen gayrimüslimlerin şehadet getirişine tanık olmak bana heyecan vermiştir hep.

İlk gördüğümde, minareli bir caminin varlığı karşısında duyduğum sevincin geçici olduğunu farketmekte gecikmeyeceğim. Çünkü Regents Park'taki bu caminin minaresinden ezan okunması yasak. Mimari olarak minareli bir cami yaptırmak özel izini gerektirdiği gibi ezanın değil minareden dışarıya verilmesi bile yasak.

Başka kültürlere karşı diğer Avrupalılar'a göre çok daha liberal olan İngilizler'in bu tutumu Kıta Avrupa'sındaki çoğulculuk konusundaki zaafiyetin işaretlerini vermeye yetiyor. Aydınlanma deneyimi, başkası/ötesi ile bir arada yaşama olgunluğunu kazandıramadı. Tarihsel olarak böyle bir tecrübeden zaten mahrumlar... Pluralizmin tarihi geleneği yok burada.