"Güney Afrika'da Osmanlılar" başlıklı kitabında araştırmacı Ahmet Uçar, 140 yıllık mirası okurlara tanıtıyor. Kitapta Sultan Abdulaziz döneminde Ümit Burnu(Cape Town) Müslümanları ile kurulan diplomatik ilişkilerin tarihi anlatılıyor. Güney Afrika'ya gönderilen eğitmen Ebubekir Efendi ve ailesinin serüveninin yanısıra Srilanka'dan Singapur'a Cava'dan Antil Adaları'na kadar Osmanlı Devleti'nin faaliyetleri günışığına çıkarılıyor. Bir avuç insanın Güney Afrika ve Güneydoğu Asya'da verdiği destan niteliğindeki eğitim, öğretim, siyasi, kültürel ve diplomatik mücadele bugün için de önemli dersler veriyor. İşte Ahmet Uçar'ın Güney Afrika izlenimleri:

Enteresan bir aile

"Türkiye'de yaygın görüşün aksine İslam dünyası ile ilişkiler Sultan Abdulaziz döneminde başladı. Güney Afrika'ya gönderilen Ebubekir Hoca Cape Town'da yerleşerek ilk Osmanlı Mektebi'ni açtı. Ebubekir Hoca enteresan bir kişiliğe sahip. Yeni Zelanda'yı keşfeden Kaptan Cook'un yeğeninin kızı Tahora Cook ile evleniyor. Oğlu Ataullah Efendi 1900'lerde Singapur'da konsolos iken kuşkulu bir trafik kazasında ölüyor.

Ailenin Türkiye ayağı kayıp

Ebubekir Efendi'nin oğulları Ahmet Ataullah ile Ebubekir Rüştü Afrika'daki ilk Galatasaray Lisesi mezunlarıdır. Ailenin Türkiye'ye göç eden parçasına ulaşamadık. Ebubekir Efendi'nin damadı Mevlevihan Erzurumlu Abdurrezzak İlmi, eşi Fehime Hanım, çocukları Osman ve Emine'nin ne olduklarını bilmiyoruz. Onlarla ilgili son bilgi, 1883'lerde Kocamustafapaşa'da Sünbül Sinan Türbesi'nin yakınındaki bir evde oturduklarıdır. Diğer oğlu Ömer Celaleddin'in kızı Adile'nin ise 1951'de Çorlu'ya yerleştiğini, Omurtak Caddesi'nde oturduklarından başka bir bilgi yok.

Hariciye arşivi kapalı

Geniş bir arşiv çalışması yaptık. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden 150, Ebubekir Efendi'nin torunu Hişam Efendi'nin özel arşivinden 40 olmak üzere toplam 190 belgeye ulaştık. Batılı kaynaklardan yararlandık. Maalesef Osmanlı Hariciye Nezareti evraklarının tam olarak araştırmacılara açılamaması nedeniyle, bu bölümü yeterince kullanamadık.

Abdülhamit'in İngiliz Müslümanları

1887'de İngiliz muhtedi Abdullah Gulliam tarafından kurulan Liverpool İslam Cemiyeti, Sultan Abdulhamit'in desteği ile İngiltere ve İngiliz sömürgelerinde faaliyetlerde bulunur. Gulliam 1894'lerde Hilal ve İslam Dünyası isimli iki dergi yayınlar. Gulliam Liverpool'de İlk İslami okulu da faaliyete geçirir. Gulliam'ın başta Guyana olmak üzere sömürgelerde yaptığı faaliyetler misyonerleri telaşlandırır. Ebubekir Efendi'nin oğlu Ataullah Efendi, Cape Town ve Transval'de cemiyetin şubelerini açar. 1915'de misyonerlerin yayın organı The Moslem World'da Güney Afrika'da 19. yüzyıl boyunca köleliğe karşı çıkan İslam'ın büyük bir hızla yayıldığı, misyonerlerin hizmetçilerinin dahi Müslümanlaştırıldığı kaydedilerek bu faaliyetlere dikkat çekildi.

Cape Town'da ezan sesi

1961'de Güney Afrika'ya giden Hikmet Ferudun Es, gözlemlerini şöyle anlatıyor: "Commissioner Caddesi'nden aşağı inerken birden bire durakladık. Ezan okunuyordu. Bir sesi ezana mı benzettik diye tereddüt ettim. Gökleri tırmalayan dev binalar arasında, bu Afrika'nın Amerikası'nda bütün ışıklarını yakmış bir cami yatsı namazına hazırlanıyordu. Camiin tam karşısında Marilyn Monroe'nin filmini oynatan sinemanın neonları yanıp sönmekteydi. Fakat asıl büyük camiler, Ümit Burnu yakınlarındaki Cape Town'dadır. Bazen bir semtte köşe başında bir cami görmek kabildir. Nur-u Muhammediye Camii 1884'de tamamlanmış, Sultan Hamid'in buraya gönderdiği yazılar hâlâ duvarlarda.."

Atatürk'e para gönderdiler

Güney Afrika Müslümanları Osmanlı'ya her zaman destekçi oldular. Donanma Cemiyeti ve Hilal-i Ahmer'e yardım ettikleri gibi Trablusgarp Savaşı'nda aynı tavrı sürdürdüler. Kurtuluş Savaşı'nda Mustafa Kemal Paşa'nın emrine verilmek üzere para yardımında bulundular. Atatürk tarafından kaleme alınan, "Muhtelif Mahallerden Doğrudan Doğruya Emrime Gönderilen Mebaliğ" defterinde, Natal İslam Gençlerine Yardım Cemiyeti, Saint Lui Cemaati İslamiyesi ve Durban Hilafet Cemiyeti'nden 17 bin 634 lira ve 875 İngiliz Sterlini gönderildiği kayıtlıdır.