Hükümet ve borsa

 
Türkiye'de hükümetler on yıldır yüksek reel faiz yoluyla rantçı burjuvaları besliyorlar. Şimdi borsa manipülasyonlarına zemin hazırlayarak fırsatçı burjuvaların ekmeğine yağ sürüyorlar.

Faizden kaçan para sadece borsaya üşüşürse sonuç felaket olabilir. "Felaket" kelimesini gelişigüzel kullanmıyorum. Bundan maksadım kısa vadeli çöküşler ve vurgunlar değil, halkın borsaya sırt çevirmesiyle yeni bir yüzyıllık borsa uykusunun başlamasıdır. Böyle olursa, sadece ekonomik değil, politik bakımlardan da çok ciddi sıkıntılar çekeriz.

1990'ların küresel borsa patlaması sonucunda birçok ülkede halkın şirket hissedarlığında çarpıcı bir büyüme gerçekleşti. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki karşılıklı-fonlar sanayiinin (mutual-funds industry) aktifleri bankacılık sektörünün aktiflerini sollamış bulunuyor. Amerikan nüfusunun %45'inin ister doğrudan ister karşılıklı fonlar yoluyla borsada yer aldıkları tahmin edilmektedir. Bu oran 1950lerde sadece %5 idi. Avustralya'da şirket hissedarlarının sayısı sendika üyelerininkinden daha fazla. Avrupa'daki para birliğinden ötürü faiz hadlerinde yaşanan çöküş İtalya ve İspanya gibi ülkelerde karşılıklı-fonlar sanayiinin çarpıcı gelişimini teşvik etti. 1998 yılında İtalyan karşılıklı fonları tasarruf akımlarından 35 milyar euroluk pay alırken, İspanyol fonlarına düşen pay 10 miyar euro oldu.

Birçok "gelişmekte olan" ülke hisse sahipliğini genişletmek ve devlet işletmelerinin özelleştirilmesini finanse etmek amacıyla emeklilik fonları ("pension funds") uygulaması başlatıyor. (Bizdeki 'Tasarrufu Teşvik Fonu'nun akıbeti malûm.) Latin Amerika ülkelerinde bu fonların piyasa değeri 150 milyar doları aşmış bulunuyor. Soğuk Savaş sona erdiğinde, yeryüzü gezegeni üzerinde hisse senedine sahip veya bir emeklilik planı olan muhtemelen 100 milyon kişi vardı. 2000'e gelindiğindeyse, sanayileşmiş ve sanayileşmekte olan ülkelerde 1 milyarın üzerinde hissedar insan olacak. Bunun dünya siyaseti üzerindeki etkisi aşikâr ve muhtemelen iyi olacaktır.

Çin şu sıralar tüketici harcamalarını kamçılama hususunda o denli iştiyaklı gözüküyor ki, hükümet borsayı övmeye bile başladı. 1999 yaz aylarında Halkın Günlüğü gazetesinde yatırımcıları hisse almaya çağıran makaleler yayımlanıyordu. Hükümet, bankaların komisyoncu şirketlere kredi verme kurallarını serbestleştiriyor. Resmî makamlar, badece özel firmaların değil, kamu firmalarının da hisselerini borsada halka açabileceklerini söylüyorlar. Fakat öyle görünüyor ki hisse fiyatlarının ekonomiyi canlı tutmaları ölçüsünde devlet destekçi olacaktır. Çin'in borsa kapitalizasyonu, GSYİH'sının sadece %25'dir; ülkede hisse senedi sahiplerinin sayısı henüz 35 milyon.

Avrupa'daki dramatik değişime göz atalım. Almanya'nın süratle büyümekte olan Neuer Markt'ı tam 125 küçük teknoloji şirketini içeriyor ve pazar kapitalizasyonu 40 milyar dolara varıyor. Yazılım şirketleri bu borsanın yüzde 22'sini oluştururken, Internet şirketlerinin payı da %20'ye varıyor. Halkın borsa kültüründe bu gelişme İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana en büyük değişimi temsil ediyor. Bu sadece yeni bir piyasa değil, yeni bir kafa yapısıdır. Frankfurt bu gidişle Londra'yı sollayabilir. Alman borsası nasıl bir zamanlar Yahudi tatillerinde işlemlere ara veriyorduysa, şimdi de öğrenci tatillerinde işlem hacmi daralıyor! (Geniş bilgi için bkz. The Economist, "The World in 2000" kitapçığı.)

Türkiye'de hükümetler on yıldır yüksek reel faiz yoluyla rantçı burjuvaları besliyorlar. Şimdi borsa manipülasyonlarına zemin hazırlayarak fırsatçı burjuvaların ekmeğine yağ sürüyorlar. Borsanın kısacık ömrü içindeki dördüncü büyük çöküşten çıkış artık bir iki yıl değil, bir iki onyıl alacaktır!