Orta Asya re-vizyonu

Çimkent - Bir haftadan beri, Moldova ve Gagavuz Cumhuriyeti'nden sonra bugün de Ahmet Yesevi'nin türbesinin açılışı için Kazakistan'dayım. Bu bölgeye ikinci gelişim ve hiçbir şeyin; eski bir Sovyet Cumhuriyeti'nde de olsa değişime direnemediğini bir kez daha gördüm. Herşey değişiyor ama, Ankara'nın bu bölgeye yönelik politikaları yerinde saymaya devam ediyor.

Ama, Türkiye'nin Avrupa Birliği süreciyle yüzünü bütünüyla Batı'ya dönmüşlüğü arka bahçedeki -arka bahçemizde değil- neredeyse uçsuz bucaksız bir fırsatlar dünyasının varolduğu gerçeğini örtemiyor.

Evet, 5 Orta Asya "Türki" Cumhuriyeti coğrafi olarak Türkiye'nin arka bahçesi hizasına düşüyor ama; onlara artık "arka bahçemiz" demenin politik gerçekliği kalmamıştır. Çünkü, dış ilişkilerde akrabalıklar her zaman bazı avantajlar sunmakla birlikte, asla sonuç almaya yetmemekte, diplomasinin kuralları "ağabey-kardeş" ilişkilerini de tanzim etmektedir. Bu yüzdendir ki, Türkiye ile beş Cumhuriyetin ilişkilerinde balayı dönemi bitmiş, ama bu durum bir türlü itiraf edilememektedir. Bölgede hala, öncelikli ülke olmamız da bu gerçeği değiştirememektedir. Cumhurbaşkanı Sezer'in, amacı; Demirel sonrası ortaya çıkma ihtimali beliren bölgede görünür olma eksikliğini gidermeye yönelik bir adım olduğu anlaşılan ziyaretleri de bu gerçeğin işaretlerini vermektedir.

Mega projelerin iflası ve...

Problemin büyüklüğü, bölgede el attığımız bütün mega enerji projelerinin elimize ayağımıza dolanmasından bellidir. Azeri petrolü için sonuncusu, İstanbul'daki AGİT Zirvesi'nde olmak üzere atılan sayısız gösterişli imzaya rağmen, akıbetimiz hala belli değildir. Türkmen Doğalgazı'nda atılan onca nutka rağmen; hem Türkmenler'in hem de bizim sonuçta gidip Rusya'ya teslim olmamız, ise iflasın ilanıdır. Türki Cumhuriyetlerin hepsiyle tekrar tekrar karşılıklı ticaret hedefleri konmasına rağmen bunlara ulaşılamıyor. Ticaretin kalitesi, bazı yatırımlar ve nisbeten Türkmenistan istisna olmak üzere bir türlü yükselemiyor. Türkiye'den gelen işadamlarının çoğu, Sovyet Rusya'nın dağıldığı ilk günlerdeki, "çantacı" akınından kalan olumsuz imajı aşamıyor. Hayaller ortada birer hayalete dönüşüyor, bölge Türkiye'nin ağabeyliğinde ortak bir "Türk aklı" geliştiremiyor. Geliştirememek bir yana Saparmurat Türkmenbaşı'nın bir yıl önce Enerji Bakanı'na attığı fırça ile başlayan kardeş diklenmesi, Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov'un bizzat Sezer'in yanında Türkiye'ye veryansın etmesiyle yeni bir boyut kazanıyor.

Bölgede görünmeye devam etmek

Şimdi, Türkiye ile Türki Cumhuriyetler arasındaki ilişkileri yeniden ve ciddi bir şekilde ele almanın zamanı gelmiştir. Beş cumhuriyetle koordinasyondan sorumlu Devlet Bakanı Abdülhalik Çay da bunu söylüyor ve bu konuda bir devlet politikası oluşturmaya çalışıyor. Çay, bugüne kadar yapılanların, hataların ve sevapların bir envanterini çıkardı. Sonuçta ortaya mega olmasa da fonksiyonel bazı projeler çıktı ki, hiç olmazsa bunların gerçekleşmesi, Orta Asya'da bir türlü dolduramadığımız boşluğun ayıbını örtecek ve bu bölgede ticarit faaliyetlerde en çok şikayet edilen hukuki garanti eksikliğini giderecektir. Türk Dünyası Tahkim Kurulu, Avrasya Sigorta Birliği, Ekonomik Enformasyon Merkezi ve Uluslararası Yatırım Kredi ve Garanti Kurumu konusundaki çalışmalar bu açıdan önemlidir.

Bu adımları ve daha fazlasını atmak zorundayız. Çünkü, artık iyice belli oldu ki, bölgeye yönelik politikaların "ağabey-kardeş edebiyatı" ile yaşayabilme imkanı yoktur. Ağabeyliği bir avantaj olarak sürdürmek istiyorsak, gerçekçi yatırımlar, karşılıklı menfaatlerin gözetildiği sağlam ilişkiler kurmak zorundayız.

Bir Orta Asya vizyonumuz var mıydı, bilemiyoruz. Ama var idiyse bile, bunu adamakıllı bir revizyona tabi tutmanın zamanı geldi, geçiyor.