Şehirleri hayalleriyle kuran insanların yaşadığı dönemlerde evler de en az hayaller kadar güzel olurdu. Evlerin her çizgisinde orada yaşayanların ve orayı imar edenlerin izleri vardı. İşte bu izlerin en fazla yansıdığı noktalardan birisi de balkonlar. İstanbul'un tarihi semtlerindeki balkonlar, her ayrıntısında farklı bir hayali yansıtıyorlar. Azınlıklara ait bir mimari tarz olarak gelişen ve Osmanlı'nın sonradan benimsediği balkon kültürü, bugün ise metrekarelere sığdırılmaya çalışılan evlerin nefes paylarını oluşturuyor. İstanbul'da yıllarca azınlıklara ev sahipliği yapan Cihangir, Şişli, Nişantaşı gibi tarihi semtlerde daha çok rastladığımız balkonlar, aslında içerisine girildiğinde kaybolacak kadar zengin bir sanat ve mimari özelliği taşıyor.

Azınlık kültürünün bir parçası

Sanat tarihçisi Prof. Dr. Semavi Eyice, balkon kültürünün Türk mimarisinde yer almadığını söylüyor. Anadolu kültüründe evin dışarıya, sokağa karşı kapalı olduğunu dile getiren Eyice, eski Türk evlerinde balkonun gördüğü işlevi gören çardak ve hayat isimli bölümler olduğunu dile getiriyor. Hayatların iki tarafları kapalı ve önleri açık olan balkon benzeri bir mimari olduğunu söyleyen Eyice, "Bugün balkonlarda yapıldığı gibi bizde çay-kahve fasılları olmazdı. Ayrıca balkon kültürü de tümüyle Batı mimarisinin bir uzantısıdır" diyor. Eyice, Türk mimarisinde balkonun bulunduğu yerlerde daha çok tercih edilen şahnişin ve cumbaların da yine kültürümüzün şekillendirmesiyle sadece penceleri bulunan ve içerideki hayatı saklayan diğer yandan da evin dışarıyla bağlantısını sağlayan bölümler olduğunu söylüyor.

Sanat tarihçisi Özlem Yıldız da Zip-İstanbul için yaptığı araştırmasında kendilerine verilen haklarla birlikte zenginleşen azınlıklıkların, Batılılaşma süreci içinde Batı mimarisini Türkiye'ye taşıdıklarını belirtiyor. Balkon tiplerinin semten semte farklılık göstermesine rağmen, buralarda kullanılan sembollerin birbiriyle benzeştiğinin belirten Yıldız, bu sembollerin her birinin anlam yüklü olduğunu dile getiriyor.

Semboller ne anlatıyor?

Araştırmada sembollerin genellikle doğum-yaşam-ölüm sürecini dile getirdiğine değinilirken, hayat ağacının dünya sırlarını bilmeye, kozalakların bereketi anlattığına yer veriliyor. Diğer bazı semboller ve anlattıkları ise şöyle: Nar veya salkım halindeki üzümler sonsuzluğu, bereketi, evliliğin kutsallığını ve devamı için bir ritüeli vurgular. Birbirine geçmiş figürler özlemi, her köşede duran birer figür ise yalnızlığı anlatır. Güller ise balkonlarda sıkça kullanılan bir başka sembol. Henüz açmamış goncalar veya rozet şeklinde açmış gül şekli yaygındır. Çiçekler içinde yalnızca gülün kullanılmış olması ise güllerin asaleti ve moda olma özelliğini hiçbir zaman yitirmemesi olarak değerlendiriliyor.

ŞİİRLERE KONU OLDU

Şair ve düşünür Sezai Karakoç'un 'Balkon' şiirindeki 'özgün' yaklaşım, 'uygarlık bakışı' açısından günümüz insanına 'farkında olmadığı' gerçekleri hatırlatıyor. Şiire açık kalpler için, üstadın Balkon şiirini sunuyoruz.

BALKON

Çocuk düşerse ölür çünkü balkon
Ölümün cesur körfezidir evlerde
Yüzünde son gülümseme
kaybolurken çocukların
Anneler anneler
elleri balkonların demirinde

İçimde ve evlerde balkon
Bir tabut kadar yer tutar
Çamaşırlarınızı asarsınız hazır kefen
Sezlongunuza uzanın ölü

Gelecek zamanlarda
Ölüleri balkonlara gömecekler
Insan rahat etmeyecek
Öldükten sonra da

Bana sormayın böyle nereye
Koşa koşa gidiyorum
Alnından öpmeye gidiyorum
Evleri balkonsuz yapan mimarların