Anadolu'nun bağlaması, Batı'nın gitarı

 
Anadolulu bağlama ve batılı gitar. İkisi de, bulundukları coğrafya ve kültürel ortam içerisinde, özgür sanatçının, ozanın en yakın dostu olmuşlar.

Bizde bağlama, Batı'da gitar. İkisi de solo icrada kullanılabilen, ikisi de okuyucuya eşlik etme kabiliyetine sahip sazlar. İkisi de özgür sanatçının, özgür ozanın en sadık dostu. Bağlama, yüzyıllar boyunca Anadolulu ozanın yanından ayırmadığı, onunla yaşadığı, hayatını paylaştığı bir "kişilik" olmuş neredeyse. Gittiği yere onu da götürmüş. Ondan ayrılmak, yardan ayrılmak gibi acı olmuş aşık için. Sözü kadar sazı da âşığın itibarını artırmış. Acısını, hüznünü, bazen de sevincini sazıyla birlikte söylemiş... sazıyla birlikte yakınmış, sazıyla birlikte ağlamış, sazıyla birlikte eleştirmiş, isyan etmiş. Bir bağlama, aşığın hissiyatını ifade edebilmesi, derdini anlatabilmesi için eşsiz bir araç, bulunmaz bir dert ortağı olmuş. Âşık Veysel, bu konuda verilebilecek en iyi örnektir diye düşünüyorum. Âşık Veysel, sadık yarinin kara toprak olduğunu söylüyor... bunu da bağlamasıyla söylüyor. Bir başka örnek de Neşet Ertaş. Geçen haftaki konuşmamızda Neşet Ertaş'a bağlamasıyla olan ilişkisini sormuştum. O da, bağlamasının her şeyi olduğunu, adeta bir uzvu haline geldiğini, onsuz bir hayatı düşünemediğini söylemişti. Doğrudur. Bir sanatçının, âşığın... sazıyla uzun bir geçmişi varsa, onunla birçok şeyi paylaşmışsa, onunla bazı şeyleri daha kolay söyleyebildiğini hissediyorsa, sazından uzak yaşaması zordur. Sazı, onun içindekidir de aynı zamanda.

Bağlama gerçekten sıcak, insana yakın, dost bir enstruman olmuş aşık için. Son dönem protest müzikçilerin de müziklerine kolayca uyum sağlayan en iyi Türk sazıdır bağlama. Diğer halk sazlarında bu uygunluk pek yoktur. Hele klasik Türk müziği sazlarında bu özellik hiç ama hiç yoktur.

Gitar da bazı bakımlardan bağlamaya benzer. O da bağlama gibi kucağa alınarak icra edilen, o da hissiyatımızı paylaşabileceğiniz bir sazdır. 3,5 oktavlık ses sahası ve zengin akor pozisyonları ile, fonksiyonları yüksek bir sazdır. Bir halk sazıdır gitar da, tıpkı bağlama gibi. Özellikle İspanya ve İspanyol kültürünün etkilediği veya şekillendirdiği diğer kültürlerde gitar, çok önemli bir halk sazı olarak karşımıza çıkar. İspanya'da, Arjantin'de, özellikle Venezuela'da. 1950'li yıllardan sonra yükselmeye başlayan rock müzisyenin protest müziklerinde gitar, önemli bir rol üstlenmiştir. Ama Joan Baez veya Venezuelalı Jose Feliciano gibi sanatçıların elinde tam bir protest enstruman kimliğine bürünmüştür gitar. Diğer Batı müziği enstrumanlarında -belki keman hariç- bu sıcaklığı ve insana bu yakınlığı göremeyiz. Mesela bir piyano, tam bir "salon sazı"dır. Özellikle Avrupa'da, burjuva sazıdır piyano.

Anadolulu bağlama ve batılı gitar. İkisi de, bulundukları coğrafya ve kültürel ortam içerisinde, özgür sanatçının, ozanın en yakın dostu olmuşlar. Halkın bağrından çıkmışlar, halkın içinde büyüyüp gelişmişler. İkisi de protest müziğe en yatkın saz. Bizde bağlama, onlarda gitar.