Batan bankaların bağımsız denetimi

 
Ülkemizde yapılan bağımsız denetimler, olması gereken ciddiyetten bir hayli uzaktır. Bu raporlara yatırımcıların ilgisi de son derece zayıftır.

Mali yapıları bozulduğu için Merkez Bankası bünyesindeki Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilen beş bankayla ilgili bağımsız denetim raporları kamuoyuna yeni bir skandal olarak sunuluyor. Bağımsız denetimi yapan denetim şirketleri suçlanıyor ve esas sorumlu olarak gösterilmeye çalışıyor. Peki, işin esası nedir?

Bankalar üzerinde üç farklı denetim yapılır.

Bunlardan birincisi vergi denetimidir. Yeminli mali müşavirler vergi denetimini Maliye Bakanlığı adına yaparlar, bankaların vergisel işlemlerini tasdik ederler. Matrahı ve ödemesi gereken vergiyi tesbit ederek sonucu bir raporla bankanın bağlı bulunduğu vergi dairesine gönderirler. Yeminli mali müşavirlerin tasdik ettiği beyannameler vergi denetim elemanlarınca incelenmiş belge olarak kabul edilir ve ihbar, şikayet ve Maliye Bakanlığı'nca gerek görülen haller dışında incelenmez.

Yeminli mali müşavirlere verilen vergisel denetim yetkisine paralel olarak ağır sorumluluk da yüklenmiştir. Beyannameyi tasdik eden yeminli mali müşavir ödenmesi gereken verginin doğruluğundan sorumludur. Eğer beyannamesini tasdik ettiği bankanın vergi kaçırdığı ortaya çıkarsa, kaçırılan vergi ve buna ilişkin kesilecek ceza ve gecikme zamlarından müştereken ve müteselsilen sorumludur.

Vergi dairesi ortaya çıkan vergi farkı ve cezaları doğrudan yeminli mali müşavirden talep edebilir, yeminli mali müşavirin şahsi mal varlığına haciz tatbik edebilir. Vergi farkı ve ceza ortadan kalkıncaya kadar yeminli mali müşavirin sorumluluğu devam eder.

İlave olarak yeminli mali müşavir odaları tarafından meslekten çıkartılmaya kadar varan disiplin cezaları tatbik edilebilir. İlgili 'oda'nın disiplin kurulu vergisel tasdik yetkisini geçeğe aykırı kullanan yeminli mali müşavir hakkında gerekli disiplin kovuşturmasını yapar. Bariz hata, önemli kusur ve kasıt tesbit eder ise disiplin cezasını uygular.

Vergisel tasdik yetkisinin kullanılmasında hata yapan yeminli mali müşavirlere Maliye Bakanlığı da tedbir uygulamakta, yazdıkları raporların işleme konulmasını engellemektedir. Fiiliyatta yeminli mali müşavirler açısından en ağır ceza budur. Hakkında tedbir uygulanan yeminli mali müşavir mesleki faaliyette bulunamamaktadır.

Bağımsız denetim

Bankalar üzerindeki bir başka denetim bağımsız denetimdir. Kamuoyunda tartışılan denetim yani. Bu denetim SPK'dan yetki almış denetim şirketleri tarafından gerçekleştirilir.

Bağımsız denetim sonuçları mevduat sahipleri ve bankanın hisse senedini satın alacak yatırımcılar için önemlidir. Batı ülkelerinde bağımsız denetim raporları, özellikle küçük yatırımcılar için ciddi bir rehberdir. Türkiye'de tasarruf mevduatının tamamı devletin güvencesi altında olduğu için bağımsız denetim raporlarının önemi yoktur. Bağımsız denetim raporu olumsuz dahi olsa vatandaş parasını bankaya yatırır. Banka batarsa parasını devletten alacaktır. Bu nedenle, mevduat sahibi denetim raporlarıyla ilgilenmez.

Batan 5 bankadan 2 tanesinin hisse senetleri borsaya kayıtlıdır. El konulma işleminden sonra esas zararı Yaşarbank ve Esbank'ın hisse senetlerini ellerinde bulunduran küçük tasarruf sahipleri görmüştür. Ellerindeki hisse senetlerinin borsadaki işlemleri durdurulduğu için bu senetlerin likiditesi ortadan kalkmıştır. Bağımsız denetim raporları batan bankaların mali durumlarını, işin başından beri, tam ve doğru olarak ortaya koyabilmiş olsaydı hisse senedi yatırımcılarının kayıpları büyük oranda engellenebilirdi.

Vergisel amaçlı tasdik işlemindeki gibi ağır sorumluluk, bağımsız denetim için getirilmemiştir. Bağımsız denetim yetkisinin kullanılmasında kusurlu bulunanların bağımsız denetim yetkileri SPK tarafından kaldırılabilir. Bunun dışında müeyyide öngörülmemiştir.

Bankaların bağımsız denetimleri sayıları sınırlı sayıdaki denetim firmaları tarafından yapılmaktadır. Neredeyse tekelci bir yapı oluşmuştur. Denetim firmaları arasında gerekli mesleki rekabet yaşanmamaktadır.

Ülkemizde yapılan bağımsız denetimler, olması gereken ciddiyetten bir hayli uzaktır. Bu raporlara yatırımcıların ilgisi de son derece zayıftır. Bir firma hakkında olumsuz bağımsız denetim raporu yazıldığı görülmemiştir. Ancak, vergisel tasdik çerçevesinde firmalar hakkında olumsuz raporlar düzenlenmesi ise sık rastlanan bir durumdur. Her iki denetim sistemi arasındaki fark ise denetimi yapanlara uygulanan müeyyidelerdir.

Hazine'nin denetimi

Bankalar üzerinde kamu adına denetim bankalar yeminli murakıpları tarafından yapılır. Tüm bankalar sürekli olarak bankalar yeminli murakıplarınca denetime tâbi tutulur. Bankaların mali yapılarındaki değişmeler ve gerçek durum yeminli murakıplar tarafından ortaya konulur ve raporlar Hazine Müsteşarı'na teslim edilir. Bankaların mali yapılarını bütün yönleriyle ortaya koyan raporlar bunlardır.

Bir başka ifade ile batan bankaların mali yapılarının bozukluğu çok önceden Hazine yetkilileri tarafından biliniyordu. Sorumlu da raporların gereğini zamanında yapmayan Hazine bürokratları, Hazine'nin bağlı olduğu 'Bakan' ve sonuçta hükümettir.

Bağımsız denetim yapan denetim şirketlerinin, bankalar yeminli murakıpları kadar bankaların ayrıntı işlemlerine nüfuz etmeleri mümkün ve gerekli de değildir. Sorumluluk hükümetindir. Bağımsız denetim firmalarının öne çıkartılarak esas sorumluların maskelenmeye çalışıldığı gibi bir tavır söz konusudur.

Hiç kuşkusuz, sağlıklı denetim yapmayan bağımsız denetim şirketlerinin eleştirilmesi ve haklarında gerekli müeyyidelerin tatbik edilmesi gerekir. Ancak, bağımsız denetimdeki eksiklileri gerekçe göstererek ve bunları öne çıkartarak gerçek sorumluların ikinci plana atılması da son derece yanlış ve çirkindir.