Devlet nasıl düşünülüyor?

Geçtiğimiz hafta Cemal Bali Akal'ın derlediği "Devlet Kuramı"nı tanıtmış (Dost Kitabevi Yayınları, Temmuz 2000), aynı düzlemde "devlete ilişkin kavrayışın siyasal işlevi"ne değinmeyi başka bir yazıya bırakmıştım. Güncel gelişmelerin zorunlu kıldığı bir "ara yazı" sonrasında, kaldığımız yere dönelim.

Akal'ın "Bir Devlet Kuramı İçin Giriş" başlıklı yazısında tanımladığı bir öğeyi anımsatmak istiyorum: "Moderniteyi anlamlandıran kategorilerin tanınması, yani 'gerçekliğin değil, gerçekliği anlamlandırma biçiminin' anlaşılması, bir devlet kuramının belirlediği ilk hedef olabilir: 'Devlet nedir?' yerine, 'devlet nasıl düşünülüyor?' diye sormak için... Ama söz konusu kavramların oluşumu, aynı zamanda, devlet düşüncesini kuşatan bir döneme (modernite) ilişkindir. Devleti düşünmek, önce skolastik zihniyete (feodal zihniyet ve Kilise zihniyeti), sonra da diğer zihniyetlere karşı, modern zihniyeti düşünmektir."

Akal bu kaçınılmaz "sınırlama"nın izini zaman içinde sürüyor: "Nesnel bir yaklaşım, devlet 'yapılanma'sının ve onun belirlediği 'zihniyet'in XV-XVI. yüzyıllarda oluşmaya başladığını gösterecektir. Öyleyse bir devlet kuramı tasarlanırken, devlet, genel kabul görmüş bir tanımla 'kurumsallaşmış siyasi iktidar tipi' olarak, beş yüzyıllık bir süreç içinde düşünülebilecektir."

Akal, devleti "kurumsallaşmış siyasi iktidar tipi" olarak tanımlamakla, "siyasi iktidar"a, bir kavram olarak, devleti aşan bir içerik yüklediğimizi savlıyor. "Siyasi iktidar"a aday olanların (bunun hangi kipte gerçekleştiği başka bir konu: Siyasi bir parti de olabilirsiniz, iktidardan pay almayı uman "yapayalnız" bir birey de), "siyasi iktidar"ın taşıdığı bu kuşatıcı bakışı koruyabilmek için bile, öncelikli olarak, "devleti nasıl düşünüyorum?" sorusunu yanıtlamaları gerekir. Zorunlu bir yineleme: Dikkat, soru "devlet nedir?" değil, soru "devlet nasıl düşünülüyor?"

Akal'ın vurguladığı pek çok öğeye -yasa/uygulama ilişkisinin dinamik yapısına, modernizmin "her şeyden önce, 'dünyevi' düzlemde, ama 'ulus devlet sınırları içinde' kurulmuş bir yasa/uygulama ilişkisi"ni varsaydığına, devleti düşünebilmek için onca gereksinim duyduğumuz "egemenlik"in "yalnızca modern düşünceye özgü kurucu bir kavram" olduğuna, ulusun bugün de "egemenlik sözcüğüyle ifade edilen bir 'meşruiyet' ilişkisinin kaynağı" olarak durduğuna, "devletin, halkı üstünde ve ülkesi içinde geçerli 'tek hukuk sistemiyle' özdeşleştiğine"- bir köşe yazısının sınırları içinde değinme olanağımız yok.

Öyleyse biz başka bir yana bakalım. Örnekse tarih içinde "devlet kurucu" bir kavim olduğumuz savı, örnekse Kemal Tahir'in ömrü boyunca tutarlı bir bütün haline getirmeye çalıştığı öğeler, kuşkusuz, toplumsal bir gereklilik taşıyor: Bu öğelerin simgesel bir işlevi vardır ve bunların simgesel işlevi de yine "modern devlet"in içselleştirilmesine katkıda bulunmalarıdır. Bu "tutumlar"ın kendisi "sahici" değildir, ama sonuna kadar "modernist"tir (Kişi "devlet nedir?" sorusunun ardına düşüp de tam "devlet ceberuttur" dediği sıra, aslında "kurnaz bir tilki"yle yüz yüze olduğunu anlayınca ne yapar acaba?).

Sonra bu tilkinin kendi başına söylendiğini duyarsınız: "Dediğine sen de mi inanmıyorsun? Ama bunları inandığın bir çerçeve adına dile getiriyorsun!" Neresinden baksanız beş yüzyıldan önceye götüremediğiniz bu çerçeveyi içselleştirmemişseniz, ne bu simgesel işlevin "iş görür" bir yanı kalır, ne de "hukukun üstünlüğü" ilkesinin yaşamsal bir karşılığı!

Konumuz "devlete ilişkin kavrayışın siyasal işlevi"ydi, değil mi? Eh, bu durumda tek bir "simgesellik"in bile bunca siyasal ders barındırmasının önüne geçilebilir mi?