Bu da geçer Yâ Hû!

Garip ve tuhaf bir ülkede yaşıyoruz. Herbirimiz hergün belki onlarca tuhaflıklara şahit oluyor. İşin garibi ister istemez bu tuhaflıklara alışıyoruz da. Güneşin doğuşu, bir yakınımızın ölümü ve yazın sıcağı gibi alışıyoruz. Ne kötü!

Birkaç ay önce kimi gazetelerin köşelerine de yansıyan tuhaf bir tartışma cereyan etmişti. Bir zat ziyaret ettiği bir kurumun duvarında çerçeveli bir levha görür. Merak edip yazıyı okur veya birisine okutur. Duvarda eski yazı ile "Bu da geçer Yâ Hû" yazılmaktadır. İçinde yaşadığı toplumun yüzde doksanını güdülmeye layık gören, kendi başlarına bırakıldığı takdirde umulmadık şeyler yapacakları zehabına kapılan âmir konumundaki bu zat-ı muhterem sözkonusu yazının altında bir mana arayarak, son yıllarda iyice sıkıştırılan dindarların buna (yani sıkıştırılmalarına, pres yapılmalarına, ezilmelerine, hor görülmelerine, horlanmalarına, zenci muamelesi görmelerine...) tahammül etmek için bu tür yazılara sığındıklarını, ayet ve hadis mealleriyle teselli bulduklarını söyler. İnsan, Hû'nun eski kültür ve edebiyatımızdaki yerinden biraz haberdar olsa buzağıyı olmadık yerde arar mı? Cehaletin bu kadarına da pes doğrusu! Oysa buna benzer levhalardan belki de kütüphanelerde, müzelerde ve antika eserlerin bulunduğu çoğu evlerde bile bolca bulunmaktadır. İslam'ın İ'sinden ve Osmanlı'nın O'sundan şeytandan kaçar gibi kaçan, tarihinden ürken ve ürperen, yarınından emin olamayan bir avuç "şirzime-i kalîl"in (tamlama Tevfik Fikret'in ve 'çok küçük bir azınlık' demektir) gürültüsüdür bu. Gürültünün asıl sebebi de ayaklarının altından bir şeylerin kaymakta olduğudur.

Bütün bu tartışmaların olduğu günlerde tesadüfe bakın ki Cemal Kurnaz ve Mustafa Tatcı'nın birlikte hazırladıkları Hû Şiirleri (Bizim Büro Basın Yayın Dağıtım, Ankara 2000) yayımlanmıştır. Hû'nun inanç, kültür ve edebiyatımızdaki yeri hakkında ayrıntılı bir çalışma yapılarak edebiyatımızdaki "Hû şiirleri" bir araya getirilmiştir. Sadece bu ayrıntının bile inancın, tarih ve edebiyatın ne kadar içiçe olduğunu, tecezzî kabul etmeyip birbirini tamamladığını göstermesi bakımından ilginçtir.

Kitabın giriş kısmında da belirtildiği gibi, tasavvuf ehli arasında Allah'ın isimlerinden sayılan Hû kelimesi etrafında dilimizde bir takım deyimler de vardır. Hû veya Yâ Hû, "ey sen, konuştuğum kişi" anlamında ikinci şahsa hitap olarak da kullanılır. Hû hûsuna, "biri diğerinin aynı" demektir. Hûya gitmek, "yok olmak, kaybolmak" anlamında bir deyimdir. "Hay'dan gelen Hû'ya gider" şeklinde söylenen atasözünde Hay ve Hû sözcükleri tevriyeli kullanılmaktadır. Edebiyatımızda Hû dost, Erenler demine Hû, Gerçeğe Hû, Bu işe Yâ Hû dedik... gibi tasavvuftan dilimize geçen deyimler de kullanılmaktadır. Bunlara ilaveten geleneğimizde "Bu da geçer Yâ Hû", "Hoş gör Yâ Hû", "Edeb Yâ Hû" gibi sözler de hat levhası ile yazdırılıp evlerin duvarlarına asılmıştır.

Plastik sanatlarda Hû'nun çok önemli bir yeri vardır. Edebiyattan musikiye ve mimariye kadar hemen her eserde görülür. İslam dairesi içinde gelişen kültürümüze ait olan herşey, tevhidin ve yegâne olan varlığın remzinden ibarettir. Bu düşünce edebiyatta tek bir "h" harfinde ifadesini bulmuştur. Yukarıda zikredilen sözlerin yanında Hû hattını içeren bazı kompozisyonlar mezar taşı kitabelerinde de kendini gösterir. Özellikle Hû ismi ve bununla başlayan Hüve'l-bâkî, Hüve'l-Hakkü'l-bâkî, Hüve'l-Hallâkü'l-bâkî, Hüve'l-Hayy, Hüve'l-Gafûr, Allah Hû dost, Allah Hû, Yâ Hû gibi sözlerin mezar kitabelerine yazılması öteden beri devam edip süregelen bir gelenektir.

Yukarıda sözkonusu ettiğimiz tartışma için "Edeb Yâ Hû!" diyerek yazıyı, İsmail Hakkı Bursevî'nin Hû'dan ve Hû'nun insana verdiği teselliden habersiz kişilere verdiği cevapla bitirelim:

Hakîkat sırrını Hakkî yürü nâkıslara sorma

Ki nâkıslar nedir bilmez hakîkatte kemâl-i Hû