Aşk ve Akıl (2)

Eflatun'un Phaidros'unun konuşmasına bakılırsa âşık tutarsız kişinin biridir. Davranışlarında akıl değil ve fakat ilcaları ağır basar. O, aklının gösterdiği istikamette değil, ancak sevdiğinin arzusu istikametinde durum alır ve karar verir. Bütün bunların doğru olduğunu kabul etmemek için elimizde pek az gerekçe bulundurabiliriz. Ve sonuçta aşığın aklıyla değil, fakat bir başka melekeyle hareket ettiği sonucuna ulaşabiliriz. Böylece aşığın belki akılla ilişiğini kopartmış bir kişi olarak karşımıza çıktığına da hükmedebiliriz.

Fakat böyle bir sonuca ulaşırken geriye gene de gözden kaçırmamamız gereken bir vakıanın baki kaldığı vurgulanmalıdır: aşık olma istidadı insana, yani akıl sahibi olana özgü bir olaydır. Aşk, ilkin akılla başlıyor, ancak aklın iflası ile hedefine ulaşıyor. Gerçi Eflatun'un tensel aşkı göz önünde bulundurarak konuştuğunu aklımızdan çıkartmamamız gerekiyor. Ama biz biliyoruz ki, tensel aşk, hakikat aşkının dünyevî zemindeki bir provasından ibarettir. Dünyevî âşığın geçirdiği şaşkınlığın çoğu (sadece bir ihtirazî kayıt olarak burada "çoğu" diyorum), hakikat aşığının da başından geçebilir. Hakikataşığı, geçtiği aşk duraklarının her birinde, bir önceki merhalesinin kendisine aşılması gereken bir durak olduğu hissinden kurtulamaz. Böylece içinde bulunduğu durak, ona, o anda, yaşanması gereken biricik olguymuş gibi görünürken, o durak aşıldıktan sonra gene aynı durak bu kez yalnızca aşılması gereken bir durak olarak görünür. Bu durumda onun yalan söylediğine mi hükmetmemiz gerekiyor? Hayır. O, yaşadığı her bir durağın ona söylettiği gerçekliği söylemekten başka bir şey yapmıyor. Nitekim tensel aşkın konuşulduğu yerde de, aşık, bir önceki aşkında söylediklerini şimdiki sevgilisine söylerken, onun eskiden söylediğini inkâr ettiği sonucuna varmamamız gerekiyor. Aşık her iki durumda da, içinde bulunduğu gerçekliğin kendine söylettiğini söylemekten başka bir şey yapmıyor: burada, yalan olmadığı gibi, yanılgı da yoktur. Olay belki, aşıklık istidadının, kişiyi aradığına ulaştırdığına ilişkin zannıdır; kişi, bu zannın (zehabın) ona gösterdiği gerçekliğe göre konuşmaktadır. Aşıklık istidadı, kişiyi maşukunu buluncaya kadar aramaya sevkediyor. O da, eriştiği her merhalede menzilin orası (ya da o kişi) olduğu zehabıyla yaşıyor, arıyor.

Eğer bitmez tükenmez bir arayış yolculuğunun salim kafanın işi olmadığı söylenecekse, bu doğrudur. Ancak bu doğru, aynı zamanda, hakikat arayıcısının rehberidir de. Çünkü her aşık, aynı zamanda, bir maceracıdır. Hiç bir maceracının bir hedef gözetmeden ve başıboş olarak sefere çıktığını söyleyemeyiz. Onun bir hedefi bulunmaktadır. Ancak ne hedefin bulunduğu yer bellidir, ne ona gidecek yol. Ama hedef bellidir ve önemli olan da budur. Öyleyse maceracı (ya da başka bir deyimle âşık) hedefine ulaşabilmek için her yolu denemekte ve hatta bazan hedefine (menziline) ulaştığını sanmada da mazurdur. Çünkü hedefin belli olması, aynı zamanda hedefin mahiyetinin bilindiğini her zaman tazammun etmez. Böylece âşığın hem akıllı biri olduğunu, hem de aklıyla iplerini kopartmış biri olduğunu söylüyoruz. O, yalnızca aklının emrettiği hesaba göre değil, fakat aynı zamanda aklının esintilerine göre de hareket eder. Hatta belki aklının esintisine göre hareket etmesi daha başattır ve bu yüzden onun salim bir akıldan mahrum bulunduğuna hükmedilmektedir; bu durum da ayrıca manidar görünmektedir.