Çin yönetiminin "eğlence gemisi"ne dönüştüreceği iddiasıyla bir turizm şirketine muvazaalı bir şekilde Ukrayna'dan satın aldırdığı Varyag uçak gemisinin boğazlardan geçişine şimdiye kadar izin vermeyen Türkiye tavrını değiştirdi. Ankara ile Pekin arasındaki askeri ilişkilerin güçlenmesiyle ABD ve NATO çevrelerinin bu konuda Türkiye üzerinde kurduğu baskı da etkisini kaybetti.

ABD ile Pasifik'te güç yarışına giren Çin'in, inşaasını tamamlayarak donanma filosuna katacağı Varyag uçak gemisi, bölgedeki güç dengeleri üzerinde ciddi oranda etkili olacak. ABD ve Avrupa ülkelerinin silah alımlarında teknoloji transferini sıkı şartlara bağlamasından hareketle, silah alım projelerini önemli ölçüde İsrail ve Çin'den karşılama yoluna giden Türkiye, Çin ile yakın ilişkisini hep ekonomik yakınlaşma olarak gösterdi. Ancak bugüne kadar Çin'den Türkiye'ye ciddi bir sermaye akışı gelmediği gibi ticaret dengesi çarpıcı bir şekilde Çin'in lehine gelişti. Son olarak Varyag uçak gemisinin ABD ve NATO'nun tepkisine rağmen Boğazlar'dan geçişine izin veren Türkiye'nin tavrı NATO içinde tartışmalara neden olacak.

Denizcilik Müsteşarlığı, Varyag'ın boğazlardan geçmesi yönünde görüş bildiren Başbakan Bülent Ecevit, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli ve son olarak geçişe şartlı evet diyen Genelkurmay'ın tavsiyeleri doğrultusunda yumuşadı.

Genelkurmay tavır değiştirdi

Varyag'ın boğazlardan geçmesi konusunda bugüne kadar "sakıncalı olduğu" yönünde görüş bildiren Genelkurmay'ın bir anda tavır değiştirmesi Ankara ile Pekin arasındaki askeri anlaşmalara bağlanıyor. Geminin turizm amaçlı olmadığını, boğazlardan geçirilmesi halinde Türkiye'ye 2 milyon turist gelmesinin sözkonusu olmadığını Genelkurmay da, Dışişleri Bakanlığı da, koalisyon hükümeti de biliyor. Denizcilik Müsteşarlığı, pazartesi günü Genelkurmay'a yeni bir bilgi notu göndererek, görüşlerini net olarak bildirmesini istedi.

Genelkurmay'dan gelen cevapta, Varyag'ın boğazlardan geçişine yeşil ışık yakıldığı, ancak geçişin "asgari riskle ve belli koşullar altında" olabileceğinin altı çizildi. Bilgi notunda, motor ve dümen donanımı bulunmayan Varyag'ın can, mal, çevre ve seyir güvenliğini tehdit edebilecek riskler en aza indirilerek, boğazlardan geçebileceği belirtildi ve bu da şu şartlara bağlandı: "Geminin kılavuz alması, görüşün asgari 5 deniz mili olması, gemiye 5 romörkörün eşlik etmesi, her iki boğazın trafiğe kapatılması ve gemide yakıt, yanıcı, patlayıcı madde bulunmaması."

Simülasyon önerisi

Aralık ayından beri süren bu süreçte Varyag'ın geçişine ilişkin son karar Denizcilik Müsteşarlığı'na ait. Dümeni olmadığı için eklenecek romörkörler ile boyu 550 metreyi bulacak olan Varyag'ın boğazlardan geçişinin gerek İstanbul gerekse de genel olarak Türkiye için büyük risk taşıdığını belirten Müsteşarlık, Genelkurmay'ın şartlarının harfi harfine yerine getirilmesi halinde geçişe sıcak bakıyor.

Varyag'ın geçişi için daha önce 4 kez başvuran Çin, geminin geçişi için Hollanda'da bir laboratuvarda bilgisayar simülasyonu yapılarak, gerekli şartların oluşturulmasını önerdi. Denizcilik Müsteşarlığı ise bu öneriyi tehlikeli buldu. Yetkililer, "Montrö Sözleşmesi'nin akdedildiği 1936 yılından bugüne kadar Türkiye'nin hakimiyetinde bulunan boğazlarda uygulanan geçiş rejimini sorgulamaya ve hatta kaldırılmasını talep etmeye kadar varabilecek tehlikeli bir öneri" olarak değerlendirdiler.

Yetkililer, Türkiye'nin, Montrö Sözleşmesi'nin kendisine verilen haklara dayanarak, 1994 yılında Türk Boğazları Tüzüğü'nü uygulamaya koyduğunda, bunun aleyhinde olan başta Rusya ve Yunanistan olmak üzere bir kısım ülkelerin önerdikleri ilk konunun, Türkiye'nin geçiş için bazı kurallar koymasını kabul edebilecekleri, ancak bunun keyfi kriterlerle değil, uluslararası düzeyde yapılacak bir simülasyon çalışmasından elde edilecek verilere göre yapılması olduğunu hatırlattılar.

Simülasyon ve Türk boğazları

Denizcilik Müsteşarlığı, simülasyonun Türk boğazlarının yapısına uymadığınadikkati çekerek, boğazların özelliklerini şöyle açıkladı: "İstanbul Boğazı 18 mil uzunluğunda ve en dar yeri 700 metre, en geniş yeri 1500 metre olup, bazıları 80 dereceye varan, 12 kez rota değişikliği gerektiren belli bölgeleri çok dar ve kıvrımlı bir coğrafi yapıya sahiptir. İlkbahar ve sonbahar aylarında yoğun sis, kış periyodunda ise yağmur, kar ve kuvvetli rüzgarların etkisindedir. Zaman zaman 6-8 mile kadar çıkan iki yönlü akıntı sistemine sahiptir. Güneş istikametinden yüzey akıntıları, güneyden esen kuvvetli rüzgarlarla gemilerin manevralarını olumsuz yönde etkileyen ters yönlü akıntılar oluşur. Yılda ortalama 45 bin civarında gemi geçiş yapmaktadır. Günde 2 bin 500 araç da sefer yaparak 1 milyondan fazla insanı iki yaka arasında taşımaktadır. Çanakkale Boğazı'ndan ise geçen yıl, aylık ortalama 3 bin 463 gemi olmak üzere toplam 41 bin 561 gemi geçiş yaptı." Yetkililer, simülasyon modelinin Süveyş Kanalı gibi çevresinde yerleşim alanı ve virajı olmayan düz, derinliği bulunmayan, su akışı sabit bir su yolu için uygulanabileceğini belirttiler.

Stratejik boyutu

Çin'in, "Santone" adlı özerk bir adada bulunan küçük bir turizm firması tarafından satın alındığını ve eğlence gemisi yapılmak istendiğini bildirdiği geminin Çin'e ulaşması, bu ülke açısından çok büyük öneme sahip. Uzmanlar, Çin'in bu uçak gemisini alarak teknolojik bir üstünlük sağlamak istediğini belirterek, geminin Çinli uzmanlarca incelenerek projesinin çıkartılmasının mümkün olduğunu ifade ediyorlar. Çin'in gemiyi aldıktan sonra son teknolojik yeniliklerle donatılmış haliyle filosuna ekleyebileceğine işaret eden aynı uzmanlar, bunun Çin gibi büyük bir ülkeye denizde de önemli bir güç katacağını kaydediyorlar.